Η Μονή Αγίας Αικατερίνης του Θεοβαδίστου Όρους Σινά

Αδιάκοπη πνευματική ζωή 17 αιώνων - Μοναδικές οι συλλογές εικόνων, χειρογράφων, κειμηλίων

 

Αναμφίβολα ένας από τους πιο σημαντικούς ιερούς χώρους στον κόσμο, τον οποίο πρέπει να επισκεφτεί κάποιος, ιδιαίτερα κάθε χριστιανός, είναι η χερσόνησος του Σινά με το βουνό Χωρήβ, στην κορυφή του οποίου ο Θεός έδωσε τις πλάκες των δέκα εντολών στον Μωϋσή, και την Μονή της Αγίας Αικατερίνης, η οποία «εν μέση γη ανύδρω και ανίκμω» παραμένει από της ιδρύσεως της τον 6ο αιώνα, επί του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ανέπαφο Ελληνορθόδοξο μοναστικό κέντρο, κιβωτός για όλο τον χριστιανικό κόσμο, αλλά και χώρος σεβαστός από τις άλλες δύο μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες, τον Ιουδαϊσμό και τον Μωαμεθανισμό.
Στο περίφημο Καθολικό της περιώνυμης Μονής του Σινά αναπέμπεται συνεχώς αιώνες τώρα στις κατανυκτικές ιερές ακολουθίες η δέηση « Υπέρ των ευσεβεστάτων βασιλέων ημών Ιουστινιανού και θεοδώρας, των κτητόρων της Ιεράς Μονής ταύτης…».
Η Μονή , η οποία το 2002 ανακηρύχθηκε από την UNESCO Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, βρίσκεται σε μικρή κοιλάδα της χερσονήσου (σημείο συνάντησης Αφρικής και Ασίας και γέφυρα μεταξύ Μεσογείου και Ερυθράς Θάλασσας) του Σινά, την οποία σχηματίζουν οι υπώρειες των κορυφών τριών βουνών, του Χωρήβ, της Αγίας Αικατερινής, όπου βρέθηκε το σκήνωμα της, και της Αγίας Επιστήμης, όπου ασκήτευσαν οι Άγιοι Γαλακτίων και Επιστήμη.

Οι απαρχές της ασκητικής ζωής στο Σινά τοποθετούνται στα τέλη του 3ου μ. Χ αιώνα. Όταν το 330 μ.Χ. η αυτοκράτειρα και μετέπειτα Αγία, Ελένη, καθ' οδόν για τους Αγίους Τόπους, επισκέφθηκε τη Βάτο του Μωϋσή , έκτισε ένα μικρό ναό για τις ανάγκες των ερημιτών και έτσι τέθηκαν τα θεμέλια του οργανωμένου μοναχισμού στο Σινά.

Ο Νίκος Καζαντζάκης, ο μεγάλος της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, χαρακτηρίζει τη Μονή Σινά «ένα ψυχικό θάμα», καθώς, όπως γράφει, «μέσα σε αγριοτάτην έρημο, ανάμεσα σε αρπαχτικές ,αλλόγλωσσες φυλές, γύρα από ένα πηγάδι νερό, αιώνες τώρα υψώνεται σα φρούριο το Μοναστήρι τούτο κι αντιστέκεται στις φυσικές κι ανθρώπινες δυνάμεις που το πολιορκούν».
Στη Μονή Σινά βρέθηκα συνοδεύοντας τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο κατά την εκεί επίσκεψη του από τις 7-10 Δεκεμβρίου. Ήταν μια εμπειρία μοναδική , γιατί εκτός από την ιστορία και τους μοναδικής αξίας εκκλησιαστικούς θησαυρούς και τα σπάνια χειρόγραφα της Μονής, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω την πνευματική ζωή της σιναϊτικής αδελφότητας που –ευτυχώς- παραμένει πιστή στις παραδόσεις και διασώζει τη γνησιότητα του ήθους του ορθόδοξου μοναχισμού.
Οι σιναϊτές είναι φιλακόλουθοι, ευσεβείς και όχι ευσεβιστές, ή οι υποκριτές . Δεν αυτοπροβάλλονται ως «γέροντες». Είναι ταπεινοί, φιλόξενοι, γαλήνιοι, εγκάρδιοι. Το σημαντικότερο: Για τους σιναίτες η μεγάλη αρετή της διάκρισης είναι πράξη και βίωμα και όχι λόγος κενός. Ο φανατισμός , η μισαλλοδοξία και οι προκαταλήψεις είναι άγνωστα για τους πατέρες της Μονής Σινά. Αυτό είναι και το «μυστικό» της επιβίωσης της Μονής ανά τους αιώνες, επισημαίνει ο Ηγούμενος της , Αρχιεπίσκοπος Σινά, Φαράν και Ραϊθώ Δαμιανός. «Προσπαθούμε, κυρίως δια της προσευχής και της ασκήσεως, να διατηρούμε τη λειτουργία και την προσφορά της Μονής μας , η οποία είναι ένα Ελληνορθόδοξο μοναστικό κέντρο με αδιάκοπη πνευματική ζωή 17 αιώνων», τονίζει.
Ο «αχτιναμές» του Μωάμεθ
Η χερσόνησος του Σινά και η Μονή παρέμειναν υπό βυζαντινή διοίκηση μόνον μέχρι τα μέσα του έβδομου μ. Χ. αιώνα. Η κατάληψη της χερσονήσου από τους μωαμεθανούς οδήγησε τους κατοίκους της στον εξισλαμισμό και μόνο η Μονή παρέμεινε χριστιανική. Σε αυτό, όπως λένε οι πατέρες της, συνέβαλε ο περίφημος «αχτιναμές» - «διαθήκη»- του Μωάμεθ. Ο «αχτιναμές», αντί για υπογραφή φέρει αποτύπωμα της παλάμης του Μωάμεθ. Έκτοτε οι Άραβες Χαλίφες, οι Τούρκοι Σουλτάνοι και Ευρωπαίοι ηγέτες, όπως ο Ναπολέων, προστάτεψαν τη Μονή, η οποία δεν υπέστη σοβαρές καταστροφές ή λεηλασίες. Στο Σκευοφυλάκιο της Μονής εκτίθεται ένα πιστό αντίγραφο του «αχτιναμέ», το οποίο έδωσε στη Μονή ο Σουλτάνος Σελίμ Α΄το 1517, όταν οι μοναχοί του έστειλαν το πρωτότυπο.
Η Μονή αποτελεί πρότυπο ειρηνικής συνύπαρξης. Δίπλα στο Καθολικό της υπάρχει μωαμεθανικό τέμενος και η σιναϊτική αδελφότητα είναι αρωγός – με ρούχα, τρόφιμα ,οικονομική βοήθεια, ανέγερση σχολείων και ιατρικών κέντρων- των Μωαμεθανών Βεδουίνων.
Όπως αναφέρει ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Ευτύχιος (9ος αι.), όταν ο Ιουστινιανός έκτισε το Μοναστήρι τη Αγίας Αικατερίνης εγκατέστησε κοντά σε αυτό περίπου διακόσιες οικογένειες σκλάβων από τον Πόντο και την Αλεξάνδρεια για να υπερασπίζονται και να υπηρετούν τους μοναχούς.

Οι σημερινοί υπηρέτες της Μονής είναι απόγονοι αυτών των οικογενειών και αποτελούν μια από τις Αραβικές φυλές των Βεδουίνων, την φυλή Γκεμπελία.
Ο ναός της Μονής και οι γύρω εγκαταστάσεις κτίστηκαν από τον αρχιτέκτονα Στέφανο στο χώρο, όπου βρισκόταν το φρέαρ του Ιοθόρ και όπου ο προφήτης Μωϋσής είδε την φλεγόμενη, αλλά μη κατακαιόμενη, Βάτο η οποία διασώζεται μέχρι σήμερα εντός των τειχών της Μονής.
Το Καθολικό, ο κυρίως ναός της Μονής, ήταν αρχικά αφιερωμένος στην Θεοτόκο και στη Μεταμόρφωση. Όμως μετά την μετακομιδή του λειψάνου της Αγίας Αικατερίνης στο Ιερό Βήμα του Καθολικού της μονής (9ος αι.), τιμάται και στο όνομα της Αγίας Αικατερίνης, με το οποίο είναι έκτοτε γνωστή.
Σε ρυθμό Βασιλικής το Καθολικό κοσμείται με λαμπρά έργα τέχνης.Κατά αρχάς η ξυλόγλυπτη βαριά πόρτα του ναού του 6ου αιώνα. Το εκπληκτικό ξυλόγλυπτο χρυσό τέμπλο με τις παλιές βυζαντινές εικόνες του Χριστού, της Παρθένου, της Αγίας Αικατερίνης και του Ευαγγελιστή Ιωάννη.
Το μωσαϊκό της Μεταμόρφωσης, αριστούργημα της εποχής Ιουστινιανού.
Στην αψίδα του Ιερού Βήματος « υπερίπταται» το εκπληκτικό μωσαϊκό της Μεταμόρφωσης του Χριστού, αριστούργημα της εποχής του Ιουστινιανού, το οποίο από τις αρχές Νοεμβρίου δεν είναι θεατό, καθώς έχουν αρχίσει εργασίες για τη συντήρηση του με δωρεά 500 χιλιάδων αμερικανικών δολαρίων από τον εμίρη του Κατάρ. Υπολογίζεται ότι για την πλήρη συντήρηση και αποκατάσταση θα χρειαστούν ακόμη 2,5 εκατομμύρια ευρώ.
Σύμφωνα με τους ειδικούς το περίφημο αυτό μωσαϊκό κινδυνεύει, αφού πολλές ψηφίδες του να έχουν αποκολληθεί και άλλες έχουν μετατοπιστεί και απαιτείται να καθαριστούν με πολύ μεγάλη προσοχή για να ξαναβρούν το αληθινό τους χρώμα.

«Είναι θαύμα που ακόμη το ψηφιδωτό βρίσκεται στην θέση του» είπε χαρακτηριστικά σε επιστημονική ημερίδα ο Ιταλός συντηρητής Ρομπέρτο Νάρντι, που έχει αναλάβει με την ομάδα του το τεράστιο έργο της συντήρησης του μωσαϊκού της Μεταμόρφωσης.

Μέσα στο Ιερό Βήμα η μαρμάρινη λάρνακα των λειψάνων της Αγίας Αικατερινής. Ολόγυρα στους τοίχους του Καθολικού εικόνες και τοιχογραφίες με σκηνές από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη.
Οι συλλογές κειμηλίων και χειρογράφων
Η Μονή Σινά, που συγκαταλέγεται στα αρχαιότερα οχυρωμένα κοινοβιακά συγκροτήματα, διαθέτει την πληρέστερη συλλογή στον κόσμο με βυζαντινές (οι αρχαιότερες από τις οποίες ανήκουν στον 6ο αιώνα και είναι κηρόχυτες) και μεταβυζαντινές εικόνες , μοναδικά εικονογραφημένα χειρόγραφα, χρυσοκέντητα άμφια, αριστουργήματα αργυροχοίας, ορισμένα από τα οποία εκτίθενται στο νέο Σκευοφυλάκιο της, που εγκαινίασε το 2001 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος και στο οποίο μας ξενάγησε με γλαφυρότητα ο σκευοφύλακας π. Εφραίμ
Επίσης, η Μονή είναι ξακουστή για τη δεύτερη πλουσιότερη βιβλιοθήκη χειρογράφων μετά το Βατικανό. Διατηρεί όμως την πρωτιά στη συλλογή αρχαίων ελληνικών χειρογράφων.

Ένα μέρος των πιο παλιών χειρογράφων βρέθηκαν τυχαία, όταν έπειτα από κάποια πυρκαγιά χρειάστηκε να γκρεμίσουν έναν τοίχο.

Στα χειρόγραφα αυτά υπάρχουν και 18 φύλλα τού περίφημου και πολυτιμότατου περγαμηνού «Σιναϊτικού Κώδικα» τής Αγίας Γραφής σε μεγαλογράμματη στρογγυλόσχημη βιβλική γραφή, ο οποίος κατά το μεγαλύτερο τμήμα του (346 1/2 φύλλα) βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο τού Λονδίνου.

Μεταξύ των χειρογράφων της παλαιάς συλλογής της Μονής είναι και ο πολύτιμος παλίμψηστος «Συριακός Κώδικας» με κείμενο τού τέλους τού 8ου αιώνα και κάτω από αυτό δύο άλλα κείμενα, ένα τού 4ου αιώνα και ένα ακόμη παλαιότερο.
Οι Σιναϊτες Άγιοι

Ο πιο ανεκτίμητος όμως θησαυρός της Μονής είναι οι Σιναΐτες Άγιοι , μεταξύ των οποίων ο Άγιος Ιωάννης ,συγγραφέας της Κλίμακας, ο Άγιος Συμεών ο Πεντάγλωσσος, που μετέφερε στη Δύση την τιμή προς την Αγία Αικατερίνη, και αναδείχθηκε εκεί Άγιος προ του Χριστιανικού σχίσματος Ανατολής και Δύσεως το 1054, ο Άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης , που δίδαξε την άσκηση της προσευχής στον σλαβικό κόσμο, ενώ οι άγιοι Νείλος και Αναστάσιοι με τα κείμενά τους έχουν δώσει μεγάλες μαρτυρίες για τη χριστιανική ασκητική στο σύνολό της.

Αυτά ως μια πρώτη αναφορά από την επίσκεψη –προσκύνημα στη Μονή Σινά. Για άλλες εντυπώσεις και για την εμπειρία της ανάβασης στην Αγία Κορυφή επιφυλάσσομαι να επανέλθω προσεχώς.