ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ

 

ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ

π. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΦΛΟΡΟΦΣΚΥ

 

Η ΖΩΗ TOY 

    Ο Γρηγόριος Νύσσης ήταν νεώτερος αδελφός τού Μεγάλου Βασιλείου. Γεννήθηκε περί το 335 και τίποτε σχεδόν δεν είναι γνωστό για τη νεότητά του. Πιθανόν σπούδασε στην πατρίδα του την Καισαρεία.  Ο Γρηγόριος είπε αργότερα ότι ο αδελφός του Βασίλειος ήταν δάσκαλός του, και μιλούσε γι' αυτόν πάντα με σεβασμό, και τον χαρακτήριζε ως «ίσον με τους αποστόλους που ήλθε ύστερα από αυτούς μόνο κατά τον χρόνο». Παραδέχον­ταν ότι «έζησα με τον αδελφό μου για ένα σύντομο μόνο χρονικό διάστημα, και ότι διδάχτηκα τόσο μόνο από τη θεία γλώσσα του όσο ήταν αναγκαίο για μένα να καταλάβω την άγνοια εκείνων των αμυήτων στα μυστικά της ευγλωττίας». Με άλλα λόγια, ο Βασίλειος τού δίδαξε μόνο ρητορική.  Ο Γρηγόριος κατονομά­ζει την αδελφή του Μακρίνα ως άλλον σπουδαίον δάσκαλο της νεότητάς του, και οι αναμνήσεις του γι' αυτήν είναι γεμάτες ευ­γνωμοσύνη.  Ο Γρηγόριος μεγάλωσε σε μια ατμόσφαιρα πολι­τισμού και ασκητισμού, αλλά πολύ λίγα είναι γνωστά για τις λεπτομέρειες της μορφώσεώς του.

Στη νεότητά του ο Γρηγόριος ασχολήθηκε πολύ με τη μελέ­τη της φιλοσοφίας. Ακόμα και όταν έγινε κληρικός ως ανα­γνώστης δίδασκε ρητορική και αφιερώθηκε στη μελέτη της «θύ­ραθεν» φιλολογίας. Αυτό δυσαρέστησε την οικογένειά του και τους φίλους του.  Ο Γρηγόριος ο θεολόγος τού έγραψε ελέγ­χοντας τον φιλικά: «Τι σου συνέβη, σοφώτατε; Άλλοι δεν σε επαινούν γι' αυτήν 'την άδοξον ευδοξίαν' σου ή για την βαθ­μιαία ‘επί τα χείρω ροπήν’ σου, ή για την φιλοδοξία («φιλοτιμίαν») σου, η οποία, όπως λέγει ο Ευριπίδης, είναι η 'κακίστη δαιμόνων'... Γιατί θύμωσες με τον Εαυτό σου και απέρριψες τα ιερά βιβλία που ήταν γεμάτα με πόσιμο ύδωρ; Γιατί προτιμάς να καλείσαι ρήτορας παρά Χριστιανός;». Ο Γρηγόριος τον συμ­βουλεύει να συνέλθει και να απολογηθεί ενώπιον τού Θεού και των πιστών, και των θυσιαστηρίων και των μυστηρίων, από τα οποία απομακρύνθηκε.

Κατά τη διάρκεια της αποσπάσεώς του από τη θύραθεν φι­λοσοφία ο Γρηγόριος διάβασε επίσης τον Ωριγένη, που άσκη­σε πολύ μεγάλη επίδραση επάνω του. Διάβασε ακόμα τον Φίλω­να και τον Θεόγνωστο. Ο Ωριγενισμός του Γρηγορίου τροπο­ποιήθηκε αργότερα υπό την επίδραση τού Βασιλείου, ο οποίος εσκεμμένα απηύθυνε την επιστολή του για την τριαδολογική ορολογία προς τον Γρηγόριο, φοβούμενος ότι ο Γρηγόριος παρεξέκλινε από την ορθοδοξία. Ο ενθουσιασμός τού Γρηγορίου για τη θύραθεν γνώση ήταν μόνο πρόσκαιρος, και αργότερα ο ίδιος καταδίκασε τις κοσμικές επιστήμες ως μάταιες: «Αυτές συνεχώς καταβάλλουν κόπους που ποτέ δεν καταλήγουν σε και­νούργια ζωή». Εν τούτοις, παρέμεινε πάντα ένας Έλληνας μέ­σα από την επίδραση του Ωριγένη.

Ο Γρηγόριος υπό την επίδραση της οικογενείας του επέ­στρεψε στην υπηρεσία της Εκκλησίας. Παντρεύτηκε αλλά συ­νέχισε να ζει αγνή και ασκητική ζωή. Φαίνεται ότι αποσύρθηκε προσωρινά στο μοναστήρι του αδελφού του Βασιλείου στις όχθες τού ποταμού Ίριδος στον Πόντο. Ο Γρηγόριος δεν είχε ισχυρό χαρακτήρα και η εμπειρία που είχε από τη ζωή ήταν περιορισμένη. Κατά τη φιλονικία που ακολούθησε την εκλογή του Βασιλείου στο θρόνο της Καισαρείας, ο Γρηγόριος προσπά­θησε ανεπιτυχώς να συμφιλιώσει τον Βασίλειο με τον θείο τους γράφοντας πλαστές επιστολές. Ο Βασίλειος του είπε ότι θα έπρεπε ν' ανοίξει η γη να τον καταπιεί για τέτοιες πράξεις, αλλά αργότερα δέχτηκε τη μετάνοια του αδελφού του και συμφιλιώ­θηκε πλήρως μαζί του. Ύστερα από αυτό το επεισόδιο εύκολα καταλαβαίνουμε γιατί ο Βασίλειος θεωρούσε τον Γρηγόριο ακα­τάλληλο για ανάληψη σοβαρών ευθυνών και εναντιώθηκε όταν ο Γρηγόριος ορίστηκε ως απεσταλμένος στη Ρώμη: «Αυτός δεν έχει πείρα στις Εκκλησιαστικές υποθέσεις». Εν τούτοις, το 371 χειροτόνησε τον Γρηγόριο επίσκοπο Νύσσης.

Ο Γρηγόριος βοήθησε τον αδελφό του στον αγώνα του κατά της αιρέσεως όχι με τη δραστηριότητα του στη διοίκηση της Εκκλησίας αλλά ως συγγραφέας και θεολόγος. Καταδιώχτηκε για την ορθοδοξία του και δικάστηκε στη Γαλατία. Το 375 ο Δημοσθένης, ο κυβερνήτης της Καππαδοκίας, τον οποίο ο Βασί­λειος χαρακτηρίζει ως «φίλον των αιρετικών», διέταξε να συλ­ληφθεί και να φυλακιστεί. Το 376 καταδικάστηκε ερήμην και εκθρονίστηκε για κατάχρηση κεφαλαίων και για την «παράνο­μη» χειροτονία του. Ο Γρηγόριος πέρασε τρία χρόνια στην εξορία και γύρισε στην έδρα του μόνο το 379 μετά το θάνατο τού Ουάλεντος. Ο λαός τον υποδέχτηκε με χαρά. Λίγο μετά την επιστροφή του στη Νύσσα ακολούθησαν οι θάνατοι τού Βασι­λείου και ύστερα της Μακρίνας. Αυτό ήταν βαρύ χτύπημα για τον Γρηγόριο. Μια από τις επιστολές του στο μοναχό Ολύμπιο περιέχει συγκινητική αφήγηση των τελευταίων ημερών της αδελφής του, που ήταν μια επιφανής Χριστιανή και ασκήτρια.

Ο Γρηγόριος θεώρησε τον εαυτό του κληρονόμο των κόπων τού αδελφού του και άρχισε αμέσως να εργάζεται πάνω στα έργα εκείνα που ο Βασίλειος άφησε ατέλειωτα, μεταξύ αυτών δε είναι η  Εξαήμερος και η πολεμική κατά τού Ευνομίου. Οι φίλοι τον αναγνώρισαν ως άξιο διάδοχο τού αδελφού του. Στην Αντιοχειανή σύνοδο των 146 πατέρων το 379 εστάλη σε αποστολή για να αναφέρει για την κατάσταση της Εκκλησίας στην Αραβία, την οποία οι φήμες παρουσίαζαν ως διεφθαρμένη και αιρετική. Αυτόν τον καιρό ίσως επισκέφτηκε τους Αγίους Τό­πους, αλλά μερικοί συγγραφείς θεωρούν ότι αυτό το ταξίδι έγινε αργότερα. Η Παλαιστινιακή! Εκκλησία ήταν χωρίς πνευματι­κή ηγεσία για αρκετό καιρό (ο Αγ. Κύριλλος πέρασε συνολικά δεκατρία χρόνια στην εξορία), και η διαφθορά εξαπλώθηκε. Ο Γρηγόριος έγινε δεκτός με καχυποψία και αμέσως ενεπλάκη σε λογομαχία με τους Απολλιναριστές.

ΟΙ καταχρήσεις στους  Αγίους Τόπους έκαναν οδυνηρή εν­τύπωση στο Γρηγόριο, και γι' αυτόν τον λόγο δεν ενέκρινε το έθιμο των ιερών αποδημιών. Θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμιες για τις γυναίκες, των οποίων η καθαρότητα και η αγνότητα συχνά κινδύνευαν κατά τη διαδρομή τέτοιων ταξιδιών.  Η Παλαιστίνη ήταν γεμάτη από κακία και κάθε είδους ασέβεια.  Ακόμα, ο Γρηγόριος έγραψε: «Γιατί να προσπαθείτε να κάνετε αυτό που δεν έκαναν οι άγιοι και οι άλλοι που είναι κοντά στη Βασιλεία των Ουρα­νών;». Ο Κύριος δεν μας διέταξε να πάμε στα  Ιεροσόλυμα ως αγαθοεργία. «Τι πλεονέκτημα κερδίζουν αυτοί που επισκέπτον­ται αυτούς τους τόπους; Αυτό δεν είναι σαν να ζει ο Κύριος εκεί εν σώματι μέχρι σήμερα, αλλά απομακρύνθηκε από εκείνους από εμάς που ζούμε σε άλλες χώρες; ή σαν να είναι παρόν το Πνεύμα στα Ιεροσόλυμα, αλλά δεν μπορεί να ρθεί εδώ σε μας;... Μια αλλαγή τόπου δεν φέρνει το Θεό κοντύτερα σε σάς. Άσχετα από το που μπορεί να είστε, ο Κύριος θα ρθεί σε σάς αν η ψυχή σας είναι τέτοια ώστε να μπορεί να κατοικήσει και να βαδίσει μέσα σας. Αλλά αν ο έσω άνθρωπος μέσα σας είναι γεμάτος απάτη, τότε, ακόμα κι αν στέκεστε στο Γολγοθά ή στο Όρος των Ελαιών, ή κάτω από το μνημείο της Αναστάσεως, είστε τόσο μακριά από του να λάβετε τον Χριστό μέσα σας όσο ένας που δεν έχει ακόμα αρχίσει να ομολογεί πίστη σ' Αυτόν». Αντίθετα, «η αληθινή Βηθλεέμ, και ο αληθινός Γολγοθάς, και το αληθινό Όρος των Ελαιών, και η αληθινή  Ανάσταση, όλα βρίσκονται στην καρδιά του άνθρωπου που έχει το Θεό». Τι θα βρούμε στα  Ιεροσόλυμα που είναι νέο; «θα βρούμε ότι ο Χρι­στός που φανερώθηκε εκεί ήταν ο αληθινός Θεός, αλλά αυτό το ομολογούμε πριν έλθουμε στα Ιεροσόλυμα και μετά το ταξίδι μας η πίστη μας ούτε μειώθηκε ούτε αυξήθηκε. Γνωρίζαμε επί­σης ότι Αυτός έγινε άνθρωπος δια της Παρθένου πριν πάμε στη Βηθλεέμ. Πιστεύαμε στην Ανάσταση των νεκρών πριν δούμε τον τάφο Του. Ομολογούμε την αλήθεια της Αναλήψεως πριν δούμε το Όρος των Ελαιών. Είναι πιο σπουδαίο να «μεταβού­με από το σώμα προς τον Κύριό μας παρά να ταξιδέψουμε από την Καππαδοκία στην Παλαιστίνη».

Το 381 ο Γρηγόριος πήρε μέρος στη Δεύτερη Οικουμενική Σύνοδο. Πριν από αυτήν την εποχή ήταν ήδη πολύ γνωστή και σημαντική μορφή. Με ένα διάταγμα του αυτοκράτορος στις 30 Ιουλίου 381, ο Γρηγόριος συγκαταλέχθηκε μεταξύ των επισκόπων που έπρεπε να θεωρούνται από τους ορθόδοξους ως οι σπου­δαιότερες αυθεντίες της Εκκλησιαστικής Κοινότητος. ΟΙ Ιε­ράρχες προτάθηκαν από κάθε επαρχία, και ο Γρηγόριος προτά­θηκε από τον Πόντο μαζί με τον Ελλάδιο Καισαρείας και τον Otrcius Μελιτηνής. ΟΙ μεταγενέστερες σχέσεις του με τον  Ελ­λάδιο τού προξένησαν πολλές δυσκολίες.

Το 382 και 383 ο Γρηγόριος ήταν και πάλιν παρών στις συνόδους στην Κωνσταντινούπολη και συνέχισε τον αγώνα του κατά των Αρειανών. Γνωρίστηκε με την μοναχή Ολυμπιάδα, την οποία τιμούσε πολύ ο  Ιωάννης ο Χρυσόστομος για την ευσέβειά της. Το 394, ο Γρηγόριος έλαβε μέρος σε μια σύνοδο για τις υποθέσεις της Εκκλησίας στην Αραβία. Αυτό είναι το τελευταίο γεγονός της ζωής του για το οποίο έχουμε ακριβή γνώση. Πέθανε πιθανόν το 394.  Ενώ ακόμα ζούσε ο  Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Γρηγόριος σταμάτησε να αναφέρεται δημοσί­ως. Λίγες πληροφορίες διασώθηκαν για τα τελευταία χρόνια της ζωής του που φαίνονται να υποδηλώνουν ότι η αυθεντία του ήταν ευρύτατα σεβαστή και ότι συνέχιζε να επηρεάζει τα πρά­γματα της Εκκλησίας, αν και έμενε πιθανόν λίγο χρόνο στη Νύσσα.

ΟΙ σύγχρονοι τού Γρηγορίου τον θεωρούσαν μεγάλο υπε­ρασπιστή της ορθοδοξίας κατά των Αρειανών και των Απολλιναριστών, «στύλον της ορθοδοξίας» και «πατέρα των πατέ­ρων». Αυτή η φήμη αμφισβητήθηκε αργότερα κατά την εποχή της Ωριγενιστικής λογομαχίας. Σχεδόν το όνομα τού Γρηγορί­ου δεν περιλαμβάνονταν σε κατάλογο των «επίλεκτων πατέρων», και η άμεση επιρροή του μειώθηκε. Αργότερα, όμως, στην Έβδομη Οικουμενική Σύνοδο χαρακτηρίστηκε πάλι «ο πατήρ των πατέρων».

Κριτική συζήτηση για τη θεολογία του Γρηγορί­ου άρχισε πολύ νωρίς, τον τέταρτο αιώνα, και ο Βαρσανούφιος μας έδωσε το λόγο γι' αυτήν την επανεκτίμηση. «Πολλοί άγιοι που έγιναν διδάσκαλοι ξεπέρασαν τους δικούς τους δασκάλους λαμβάνοντας την άνωθεν έγκριση για τη διατύπωση μιας νέας διδασκαλίας. Συγχρόνως, όμως, διατήρησαν ό,τι είχαν πάρει από τους προηγούμενους δασκάλους τους. Έστω κι αν αυτή η διδασκαλία ήταν εσφαλμένη. Αφού αυτοί οι άνδρες έγιναν πνευματικοί διδάσκαλοι, δεν παρακαλούσαν το Θεό να τους αποκαλύψει αν αυτό που οι δάσκαλοί τους τους δίδαξαν είχε πράγματι αποκαλυφθεί από το Άγιο Πνεύμα. Αφού σέβονταν τη σοφία των δασκάλων τους, δεν εξέταζαν τους λόγους τους. Δεν ρωτούσαν το Θεό αν αυτοί οι λόγοι τους ήταν αληθινοί». Η θεολογία του Γρηγορίου διαμορφώθηκε υπό την επίδραση τού 'Ωριγένη, και έτσι περιλαμβάνει στοιχεία της σχολικής παραδό­σεως μαζί με την ορθόδοξη διδασκαλία της Εκκλησίας. Το σύστημα τού Γρηγορίου δεν καταδικάστηκε ποτέ στο σύνολο του, αλλά αργότερα αποκαθάρθηκε από τον Ωριγενισμό του.

ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ

 Ο Γρηγόριος δεν επεξεργάστηκε ένα πλήρες θεολογικό σύ­στημα, παρά το γεγονός ότι είχε ίσως τον πιο αυστηρά συστημα­τικό νου από όλους τους πατέρες. Η θεολογία του επηρεάσθηκε από τον Ωριγένη και από τη σκέψη των Νεοπλατωνικών.  Ο Γρηγόριος έγραψε για όλα τα θεολογικά θέματα. Μερικά από τα έργα του είναι πολεμικά και δογματικά, και άλλα δείχνουν τα προσωπικά του ενδιαφέροντα.

Εξηγητικά Έργα

Ο Γρηγόριος ως εξηγητής συνέχισε το έργο τού Βασιλείου, αλλά μερικά από τα κείμενά του ακολουθούν την Ωριγενιστική παράδοση των υπομνημάτων. Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει δυο συμπληρωματικές πραγματείες στην Εξαήμερον: «Περί κατασκευής τού Ανθρώπου»· και «Απολογητικός εις την Εξαήμε­ρον», που γράφτηκαν αμέσως μετά τον θάνατο του Βασιλείου. Εδώ, όπως σε άλλα έργα, ο Γρηγόριος ακολουθεί το παράδειγμα του Βασιλείου, και η εξήγηση του δείχνει την επίδραση της κλασσικής φιλοσοφίας, ιδιαίτερα των υπομνημάτων του Ποσει­δωνίου και άλλων στον Τίμαιο τού Πλάτωνος. Τα άλλα εξηγητικά έργα τού Γρηγορίου γράφτηκαν αργότερα στη ζωή του, και σ’ αυτά η μέθοδος της ερμηνείας του είναι αυστηρώς αλληγορι­κή. Συνδέονται από το κοινό θέμα τους για την αναγκαιότητα μιας ηθικής και ασκητικής ζωής ως οδού γνώσεως τού Θεού. Το σπουδαιότερο από αυτά είναι το «Περί τού βίου τού Μωϋσέως», το οποίο δείχνει καθαρά την επίδραση του Φίλωνος, και ένα υπό­μνημα των «Δεκαπέντε Ομιλιών εις το Άσμα Ασμάτων», το οποίο εξηγεί ο Γρηγόριος σύμφωνα με την Ωριγενιστική παράδοση.

Ο Γρηγόριος υπερασπίζεται την αλληγορική ερμηνευτι­κή μέθοδο στην εισαγωγή του σ’ αυτό το υπόμνημα, που αφιε­ρώνεται στην Ολυμπιάδα. Κατά τη γνώμη του, το Άσμα Ασμάτων προϋποδηλώνει τον πνευματικό γάμο της ανθρώπινης ψυχής και της Εκκλησίας με το Χριστό, τον άκρως επιθυμητό ουράνιο Νυμφίο. Στην «Ακριβή Έκθεση τού Εκκλησιαστού» ο Γρηγόριος ασχολείται με την αναγκαιότητα ελευθερώσεως της ψυχής από τα πάθη, ώστε αυτή να μπορέσει να ανυψωθεί σ' εκείνο που είναι υπεράνω των αισθήσεων. Περιγράφει τα στάδια που οδηγούν στην ηθική τελείωση σε μια ομιλία, «Εις τας Επιγραφάς των Ψαλμών», δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στον έκτο Ψαλμό. Προφανώς έγραψε επίσης μια εξήγηση στις «Παροιμί­ες». Τα περισσότερα εξηγητικά έργα τού Γρηγορίου είναι αφιε­ρωμένα στην Παλαιά Διαθήκη, ενώ από την Καινή Διαθήκη έχει γράψει μόνο για τους Μακαρισμούς και την Κυριακή Προσευ­χή. Στα εξηγητικά του έργα περιλαμβάνεται επίσης μια ομιλία «Περί της εγγαστρίμυθου», ένα θέμα που είχε τραβήξει την προ­σοχή του Ωριγένη. Σε αντίθεση προς τον Ωριγένη. ο Γρηγό­ριος υποστηρίζει τη θέση τού Μεθοδίου Ολύμπου και τού Ευ­σταθίου  Αντιοχείας λέγοντας ότι ήταν ένας δαίμονας και όχι το πνεύμα τού Σαμουήλ που εμφανίστηκε στο Σαούλ. Τα δογματικά και πολεμικά έργα τού Γρηγορίου περιλαμβάνουν επίσης ερμη­νευτικά σχόλια.

Πολεμικά Έργα

Τα πολεμικά έργα του Γρηγορίου περιλαμβάνουν δώδεκα φυλλάδια (ή κατά μερικούς τέσσερα έως δεκατρία - εξαρτάται από το τι ονομάζει κανείς με αυτό τον όρο, κατά τού Ευνομίου, που εξετάζουν τα επιχειρήματα τού αιρετικού κατά της θεολο­γίας του Βασιλείου. Αυτοί οι «Αντιρρητικοί Λόγοι» γράφτηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους το 380 και 381, και συμπληρώ­θηκαν αργότερα από ένα υπόμνημα στο σύμβολο πίστεως που ο Ευνόμιος παρουσίασε στον αυτοκράτορα Θεοδόσιο το 383.  Ο Γρηγόριος πολεμά το δόγμα των Ανόμοιων και εκθέτει την ορθόδοξη διδασκαλία του Βασιλείου περί της Αγίας Τριάδος. Η επιστολή προς τον Αβλάβιο «Εναντίον εκείνων που μας κατηγορούν ότι λέμε πως υπάρχουν Τρεις Θεοί» («Περί τού μη είναι τρεις Θεούς») είναι επίσης αφιερωμένη στην υπεράσπιση της διδασκαλίας τού Βασιλείου. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Γρηγόριος έγραψε δύο πραγματείες κατά του Απολλινα­ρίου οι οποίες περιέχουν λεπτομερή έκθεση της διδασκαλίας τού  Απολλιναρίου για την ουράνια σάρκα τού Χριστού και για την απουσία ανθρώπινου νου στο Χριστό. Ο Γρηγόριος επιτί­θεται όχι μόνο προσωπικά κατά τού Απολλιναρίου αλλά και κατά των διδασκαλιών του όπως αυτές διερμηνεύτηκαν και υπο­τιμήθηκαν από τους μαθητές του. Ασχολείται σύντομα με το ίδιο θέμα και στην επιστολή του προς τον Θεόφιλο Αλεξαν­δρείας («Κατά Απολλιναρίου προς Θεόφιλον Αλεξανδρείας»). Ο Γρηγόριος, ακόμα, έγραψε μια ομιλία Περί του Αγίου Πνεύμα­τος εναντίον των Μακεδονιανών Πνευματομάχων («Περί τού Αγίου Πνεύματος κατά των Πνευματομάχων Μακεδονιανών»). Μια ομιλία κατά τού Αρείου και Σαβελλίου, που αποδόθηκε στον Γρηγόριο, δεν γράφτηκε από αυτόν (ίσως είναι έργον του Μεγάλου Βασιλείου).

Δογματικά Έργα

Τα βασικά δόγματα τού Γρηγορίου περιλαμβάνονται στο έργο του «Λόγος Κατηχητικός ο Μέγας», που γράφτηκε όχι αρ­γότερα από το 385. Αυτό το έργο περιλαμβάνει επιχειρήματα κατά ορισμένων αιρέσεων, αλλά δεν είναι αυστηρώς πολεμικό. Γράφτηκε κυρίως για διδασκαλία προς τους κατηχουμένους. Με τη βοήθεια της  Αγίας Γραφής και δικών του λογικών συλλογι­σμών εκθέτει τις ορθόδοξες διδασκαλίες περί Πίστεως, Αγίας Τριάδος, Ενσαρκώσεως, Απολυτρώσεως, Μυστηρίου, Βαπτί­σματος, Ευχαριστίας, και Τελικής Κρίσεως. Τα άλλα δογματικά του έργα περιλαμβάνουν τη μικρή πραγματεία του Περί του Αγίου Πνεύματος, που γράφτηκε προς τον Ευστάθιο Σεβαστείας («Περί Τριάδος προς Ευστάθιον»)˙ μια επιστολή προς Σιμπλίκιο περί πίστεως («Περί πίστεως προς Σιμπλίκιον»), η οποία εξηγεί το δόγμα της θεότητος τού Λόγου και τού Πνεύματος^-«Προς Έλληνας εκ των κοινών εννοιών». Ένας διάλογος περί ψυχής και αναστάσεως («Περί ψυχής και αναστάσεως ή λόγος ο λεγόμενος τα Μακρίνεια»), ο οποίος παρουσιάζεται ότι γίνεται από την αδελφή τού Γρηγορίου Μακρίνα, γράφτηκε υπό την επίδραση τού Πλατωνικού «Φαίδωνος». Αυτό είναι ένα από τα πιο προσωπικά του έργα. Ο Γρηγόριος ασχολείται με παρόμοια προβλήματα στην πραγματεία του «Περί των νηπίων προ ώρας αφαρπαζομένων». Ένας διάλογος «Κατά Ειμαρμένης» ανάμεσα σ' έναν επίσκοπο και έναν εθνικό φιλόσοφο αποτελεί υπερά­σπιση της ελευθέρας βουλήσεως εναντίον της αστρολογίας και της μοιρολατρείας.

Ασκητικά και Ηθικά Έργα

Μεταξύ των ασκητικών και ηθικών έργων του Γρηγορίου είναι ένα εκτενές φυλλάδιο «Περί παρθενίας», που έγραψε στη νεότητα του, και μερικές συντομώτερες πραγματείες: «Περί τού τι το Χριστιανών όνομα ή επάγγελμα;», «Περί τελειότητος και οποίον χρή είναι τον Χριστιανόν», «Περί τού κατά Θεόν σκο­πού, προς τον μοναχόν Ολύμπιον». Το ασκητικό ιδεώδες τού Γρηγορίου διατυπώνεται με ιδιαίτερη σαφήνεια στην επιστολή του «Εις τον βίον της οσίας Μακρινής», η οποία γράφτηκε αμέ­σως μετά τον θάνατό της.

Λόγοι

Από τους Λόγους τού Γρηγορίου λίγοι επέζησαν. Οι σπου­δαιότεροι είναι οι λόγοι επί των μεγάλων Εορτών: Χριστουγέν­νων, Επιφανείων, Πάσχα, και Πεντηκοστής. Έγραψε επίσης ομιλίες για: τον Αγ. Στέφανο, τον Μάρτυρα Θεόδωρο, τους Αγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρας της Σεβάστειας, τον  Εφραίμ τον Σύρο, και τον Γρηγόριο τον θαυματουργό. Οι επιτάφιοι λόγοι του αφιερώνονται, μεταξύ άλλων, στον Βασίλειο και τον Μελέτιο Αντιοχείας. Τα ομιλητικά έργα τού Γρηγορίου υστε­ρούν έναντι παρόμοιων έργων άλλων μεγάλων Πατέρων, και το ύφος του είναι βαρύ και τεχνητό. Αυτό είναι λαμπρό στα ασκη­τικά του έργα, τα οποία είχαν μεγάλο προσωπικό ενδιαφέρον γι' αυτόν.

Επιστολές

Ο Γρηγόριος άφησε 26 με 30 επιστολές, από τις οποίες οι περισσότερες παρέχουν πληροφορίες σχετικές με την προσωπι­κότητα και τη ζωή του. Η Επιστολή του για τις Ιερές (προσκυνηματικές) οδοιπορίες στα  Ιεροσόλυμα είναι ιδιαίτερα σημαν­τική. Η «κανονική» επιστολή προς Λητόϊον περιλαμβάνει οκτώ κανόνες και συμπεριλαμβάνεται στο «Νομοκάνονα» και άλλες συλλογές κανόνων. Οι κανόνες του για τη ζωή της μετα­νοίας διατυπώθηκαν σύμφωνα με τη γνώση της Ψυχολογίας που είχε, και διαμορφώθηκαν επί τη βάσει της Εκκλησιαστικής παραδόσεως και της εμπειρίας του ως κληρικού.  Ο Γρηγόριος έγραψε επίσης μια Επιστολή για το Πάσχα, την «κοινή νηστεία της δημιουργίας», η οποία γιορτάζει την ανάσταση της ανθρωπότητος, που έπεσε δια της αμαρτίας. Η Επιστολή του 25 προς Αμφιλόχιο είναι πολύ ενδιαφέρουσα για την ιστορία της Χρι­στιανικής τέχνης και αρχιτεκτονικής, γιατί περιγράφει λεπτο­μερώς ένα «μαρτύριον» υπό κατασκευήν.

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΦΛΟΡΟΦΣΚΥ ΕΡΓΑ 7

ΟΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΟΥ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΑΙΩΝΑ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Κ. ΠΑΛΛΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π. ΠΟΥΡΝΑΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

 

Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον    www.egolpion.com

10   ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ  2012 

Read more: http://www.egolpion.net/gr-nissis.el.aspx#ixzz3OLhC1ksD