Ορθόδοξος συναξαριστής 29 Ιουλίου, Άγιος Καλλίνικος

Ορθόδοξος συναξαριστής 29 Ιουλίου, σήμερα εορτάζει ο Άγιος Καλλίνικος

Ο Άγιος Καλλίνικος κατάγονταν από την Κιλικία. Ήταν ευσεβής και ενάρετος και είχε σαν έργο ζωής την κατήχηση των εθνικών με σκοπό τη σωτηρία τους. Όταν έφθασε στην Αίγυπτο, φανατικοί ειδωλολάτρες εξεγέρθηκαν εναντίον του, τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στον ηγεμόνα Σακέρδωνα.

Βληθεὶς ὁ Καλλίνικος ἐν τῇ καμίνῳ,
Τὸ νικοκαλὲς εὗρε καὶ θεῖον στέφος.
Εἰκάδι ἀμφενάτῃ φλὸξ Καλλίνικον κατέδαψε.

Αυτός, υποκρινόμενος, έδειξε ότι λυπάται, και για να κάμψει το φρόνημα του Καλλινίκου, ανέφερε δήθεν περιστατικά πρώην γενναίων χριστιανών, που όταν αντίκρισαν τα σκληρά βάσανα, αρνήθηκαν την πίστη τους.

Ο Καλλίνικος, αντιλαμβανόμενος την υποκρισία του ηγεμόνα, μειδίασε και του είπε: «Μην αναβάλλεις, έπαρχε, να λάβεις πείρα της δύναμης με την οποία ο Χριστός οπλίζει τους γνήσιους πιστούς Του. Γρήγορα ετοίμασε όλα σου τα κολαστήρια όργανα, φωτιά, ξίφη, τροχούς, μαχαίρια, μαστίγια και ό,τι άλλο σκληρό μαρτύριο έχεις. Όλα αυτά και άλλα περισσότερα και σκληρότερα βασανιστήρια ποθώ για την αγάπη του Χριστού».
Πράγματι, ο έπαρχος τον μαστίγωσε σκληρά. Του φόρεσε παπούτσια, τα οποία είχαν καρφιά και τον ανάγκασε να τρέχει μέχρι την πόλη της Γάγγρας σε απόσταση ογδόντα στάδια. Έσκισε τις σάρκες του με σιδερένια νύχια και όπως ήταν μισοπεθαμένος, τον έδεσε πίσω από ένα άγριο άλογο, που τον έσυρε για πολλά χιλιόμετρα. Τόση ήταν η λύσσα του έπαρχου, που πρίν ο Καλλίνικος αφήσει την τελευταία του πνοή, τον έριξε μέσα στη φωτιά. Έτσι ένδοξα πήρε το στεφάνι του μαρτυρίου. Η δε σύναξη του γινόταν κοντά στην γέφυρα του Iουστινιανού, και κοντά σε κάποιο μέρος που λεγόταν Πετρίον.

Ἀπολυτίκιον 
Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Κλῆσιν σύνδρομον, ἔχων τῷ βίῳ, νίκος καλλίστον, ἤρας ἐν ἄθλοις, καταλλήλως γεγονῶς ὁ προκέκλησαι, σὺ γὰρ καλῶς τὸν ἀγῶνα τελέσας σου, ὡς νικητὴς ἐδοξάσθης Καλλίνικε. Μάρτυς ἔνδοξε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἠμὶν τὸ μέγα ἔλεος.

Κοντάκιον
Ἦχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν.
Τὰ ἄνω τερπνά, ἀξίως νῦν κεκλήρωσαι· Χριστοῦ γὰρ σφοδρῶς, τῷ πόθῳ πυρακτούμενος, τοῦ πυρὸς Καλλίνικε, δι᾽ αὐτοῦ ἀνδρείως κατετόλμησας· ᾧ καὶ νῦν παριστάμενος, μὴ παύσῃ πρεσβεύων, ὑπὲρ τῶν πάντων ἡμῶν.

Αγία Παρασκευή, η προστάτιδα των ματιών: Η ζωή και τα θαύματά της

Η Εκκλησία τιμά στις 26 Ιουλίου τη μνήμη της Αγίας Παρασκευής. Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση η Αγία Παρασκευή είναι προστάτιδα των ματιών και σε αυτήν προσεύχονται όσοι έχουν πρόβλημα με την όρασή τους.

Για ποιο λόγο, όμως, η Αγία Παρασκευή θεωρείται προστάτιδα των ματιών; Σύμφωνα με τον βίο της Αγίας ένα από τα βασανιστήρια που υπέστη ήταν αυτό της πυρακτωμένης περικεφαλαίας. Της τοποθέτησαν δηλαδή στο κεφάλι μια περικεφαλαία την οποία προηγουμένως είχαν πυρακτώσει.
Πρόκειται για ένα από τα σκληρότερα βασανιστήρια εκείνης της εποχής που είχε σαν αποτέλεσμα αργό και βασανιστικό θάνατο.
Σύμφωνα με τους βιογράφους της, η Παρασκευή δεν έπαθε το παραμικρό. Τότε ο Αντωνίνος διέταξε και την έβαλαν σε ένα λέβητα με καυτό λάδι και πίσσα. Επειδή όμως είδε την Αγία άθικτη, πλησίασε το πρόσωπο του στον λέβητα – καθώς δεν μπορούσε να εξηγήσει πώς η αγία είχε μείνει ανέπαφη – για να δοκιμάσει αν πράγματι είναι καυτό, και αμέσως τυφλώθηκε.
Η Αγία με προσευχή έδωσε στον Αντωνίνο το φως του, με αποτέλεσμα να πιστέψει στο Χριστό ή κατ’ άλλους να σταματήσει τους διωγμούς εναντίον τους. Γι αυτό και τα περισσότερα τάματα που βρίσκονται κρεμασμένα στις εικόνες της Αγίας σε όλους τους Ορθόδοξους ναούς, είναι χρυσά ή ασημένια μάτια.
Θαύματα Αγίας Παρασκευής

«… Όλα τα παιδάκια πήγαιναν σχολείο μια φορά την ημέρα. Το Ιακωβάκι πήγαινε δύο. Το αγαπούσε πολύ, γιατί το σχολείο του στα πρώτα χρόνια ήτανε κι Εκκλησία, της Αγίας Παρασκευής.
Αργά το απόγευμα πήγαινε κι άναβε τα καντήλια. Πήγαινε μόνο του το παιδί και του άρεσε να μένει μέχρι το νύχτωμα. Προσευχότανε όσο ήξερε κι όσο μπορούσε.
Έπειτα έπαιρνε τον κατήφορο για το σπίτι, αφήνοντας το δάσος με τα πεύκα. Ένα απόγευμα όμως, θα᾽ τανε τότε οκτώ-εννέα ετών, εκεί που προευχότανε του εμφανίστηκε ολοζώντανη η αγία Παρασκευή ως μοναχή, όπως ήτανε στην εικόνα.
Το παιδί τρόμαξε, το ᾽βαλε στα πόδια κι έφτασε λαχανιασμένο στο σπίτι. Ούτε γύρισε να κοιτάξει πίσω από τον φόβο του.
Ξαναπήγε άλλη μέρα ν᾽ ανάψει τα καντήλια και του εμφανίστηκε πάλι. Και πάλι τρόμαξε. Έφυγε τρέχοντας τον κατήφορο, μα η Αγία βγήκε από το ναό, μίλησε γλυκά και καθησύχασε το παιδάκι.
Αυτό, τώρα, σταμάτησε να τρέχει, γύρισε να δεί ποιος του μιλούσε. Η Αγία Παρασκευή του εξήγησε ποια είναι, του ᾽πε να μη φοβάται, και το Ιακωβάκι ανέβηκε δειλά δειλά πάλι προς το εκκλησάκι.
Έκατσε κοντά της και την άκουσε προσεκτικά. Η εμφάνιση της Αγίας Παρασκευής επαναλήφθηκε πολλές φορές. Το Ιακωβάκι συνήθισε και δε φοβότανε πιά. Καθόσανε δίπλα δίπλα και μιλάγανε… τέτοια οικειότητα και αφελή παρρησία ο μικρός! Σε μία από τις πρώτες εμφανίσεις της η Αγία, όταν είχε ξεθαρρέψει ο μικρός, του είπε:
– Τι θέλεις, Ιάκωβέ μου, να σού χαρίσω για τις προσευχές που κάνεις και που περιποιείσαι το σπίτι μου;
Εκείνο δεν ήξερε τι να ζητήσει. Όμως το βράδυ ρώτησε τη μητέρα του, τη Θοδώρα. Εκείνη το συμβούλεψε απλοικά: «Να σού πεί, να σού δώσει, την τύχη σου». Το άλλο απόγευμα εμφανίστηκε η Αγία και απάντησε στο παιδί:
– Άκουσέ με. Θα δεις δόξες και τιμές πολλές, πολύς κόσμος θα ᾽ρχεται να σε δει, πολλά χρήματα θα έρχονται στα χέρια σου, αλλά δε θα μένουν (και πράγματι όλα επαληθεύτηκαν.
Τον τίμησαν τον γέροντα Ιάκωβο πλούσιοι και φτωχοί, σοφοί και αγράμματοι, άρχοντες και αρχόμενοι, καθηγητές πανεπιστημίου
και ανώτατοι δικαστικοί, μοναχοί, ιερείς, επίσκοποι και πατριάρχες, που έφταναν τα τελευταία χρόνια στο μοναστήρι να τον γνωρίσουνε, να εξομολογηθούνε, να ωφεληθούνε, να πάρουνε την ευχή του.
Και χρήματα επίσης, τα τελευταία χρόνια, του έδιναν πολλά, μα κι αυτός τα προσέφερε όλα σε όποιους είχανε ανάγκη, δε μένανε στο σακούλι του – γιατί σ᾽ ένα σακούλι τα έβαζε, που δεν άδειαζε ποτέ, όσα και να ᾽δινε). Ο ίδιος, που τα διηγιόταν αυτά, πρόσθετε:
– Και μήπως ψέματα μου είπε, αδελφέ μου, η αγία Παρασκευή; Μικρή τύχη μου έδωσε; Μ᾽ έκανε ιερέα των μυστηρίων του Θεού!

᾿Επὶ τῇ ἱερᾷ μνήμῃ τῆς κοιμήσεως αὐτοῦ († 25η Σεπτεμβρίου 1392) ῾Ο ῞Οσιος καὶ Θεοφόρος Πατὴρ ἡμῶν Σέργιος τοῦ Ραντονέζ, ὁ Θαυματουργὸς*

Ο ΟΣΙΟΣ Σέργιος ἦταν ὁ δεύτερος ἀπὸ τοὺς τρεῖς υἱοὺς εὐσεβῶν
Βογιάρων, τοῦ Κυρίλλου καὶ τῆς Μαρίας, οἱ ὁποῖοι διεκρίνοντο
γιὰ τὸν πλοῦτο καὶ τὴν ἰσχύ τους στὴν ἡγεμονία τοῦ Ροστώφ.
᾿Ολίγες ἡμέρες πρὶν ἀπὸ τὴν γέννησι
τοῦ ῾Αγίου, ὁ Θεὸς μὲ σημεῖο προεμήνυσε

τὴν μελλοντικὴ δόξα τοῦ δούλου Του. Μία
Κυριακή, ἐφώναξε δυνατὰ τρεῖς φορές, κα-
τὰ τὴν διάρκεια τῆς θείας Λειτουργίας μέ-
σα ἀπὸ τὴν κοιλιὰ τῆς μητέρας του!
Γεννήθηκε τὸ 1314 καὶ οἱ γονεῖς του στὸ
Βάπτισμα τὸν ὠνόμασαν Βαρθολομαῖο. Τὸ
σκεῦος αὐτὸ τῆς ῾Αγίας Τριάδος τὶς Τετάρ-
τες, τὶς Παρασκευὲς καὶ ὅταν ἡ μητέρα του
κρεοφαγοῦσε, δὲν ἐθήλαζε τὸ μητρικὸ γάλα.
Σὲ ἡλικία ἑπτὰ ἐτῶν, ὁ Βαρθολομαῖος ἐστάλη ἀπὸ τοὺς γονεῖς
του νὰ μάθη γράμματα. Παρ᾿ ὅλη ὅμως τὴν ἐπιμέλειά του, δὲν προ-
ώδευε καὶ μὲ πολλὰ δάκρυα ζητοῦσε τὴν θεία βοήθεια. Τοῦ συνέβη
τότε κάτι παρόμοιο μὲ τὸν Σαοὺλ (βλ. Αʹ Βασ. κεφ. 9).
Μία ἡμέρα, ὁ πατέρας του τὸν ἔστειλε νὰ βρῆ τὰ χαμένα τους
ἄλογα καὶ ὁ Βαρθολομαῖος συνάντησε ἕναν ῾Ιερομόναχο, ὁ ὁποῖος
προσευχόταν κάτω ἀπὸ μία βελανιδιά. Μὲ ἁπλότητα τοῦ εἶπε τὴν
– 2 –
δυσκολία του καὶ ὁ Γέροντας τὸν εὐλόγησε καὶ
τοῦ ἔδωσε νὰ φάη ἕνα κομμάτι πρόσφορο, ὡς
σημεῖον τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν κατανό-
ησι τῶν γραμμάτων. Τοῦ προφήτευσε δέ, ὅτι θὰ
γίνη κατοικητήριο τῆς ῾Αγίας Τριάδος καὶ θὰ ὁ-
δηγήση πολλοὺς στὴν κατανόησι τοῦ θείου θε-
λήματος.
Μετὰ τὸ περιστατικὸ αὐτό, ἄνοιξαν οἱ ὀφθαλ-
μοὶ τοῦ νοῦ του καὶ ὁ Βαρθολομαῖος μὲ ζῆλο παρακολουθοῦσε τὶς
ἐκκλησιαστικὲς ᾿Ακολουθίες καὶ μελετοῦσε τὴν ῾Αγία Γραφή.
᾿Ενωρὶς ἄρχισε καὶ αὐστηρὴ νηστεία. Τὴν Τετάρτη καὶ τὴν Παρα-
σκευὴ ἔμενε τελείως ἄσιτος, ἐνῶ τὶς ἄλλες ἡμέρες τοῦ ἀρκοῦσε
ξερὸ ψωμὶ καὶ νερό.
Τὸν καιρὸ ἐκεῖνο, λόγῳ τῆς καταλήψεως τοῦ Ροστὼφ ἀπὸ τὸν
Μεγάλο ῾Ηγεμόνα τῆς Μόσχας ᾿Ιωάννη Καλιτά, ὁ πατέρας του ἐ-
πτώχευσε καὶ γύρω στὸ 1330 ἀναγκάσθηκε νὰ μετοικήση μὲ τὴν
οἰκογένειά του στὸ Ραντονέζ. ῾Ο Βαρθολομαῖος παρέμεινε κοντὰ στοὺς
ἡλικιωμένους γονεῖς του, ἕως ὅτου ἔγιναν Μοναχοὶ καὶ ἀναπαύθη-
καν στὴν ῾Ιερὰ Μονὴ τῆς Θεοτόκου, στὸ Χότκωφ.
* * *
ΑΠΟΔΕΣΜΕΥΜΕΝΟΣ τότε ἀπὸ κάθε φροντίδα, σὰν διψασμένο
ἐλάφι, ἀναζητοῦσε — μὲ τὴν βοήθεια τοῦ ἀδελφοῦ του Στεφάνου, ὁ
ὁποῖος μετὰ τὸν αἰφνίδιο θάνατο τῆς γυναίκας του εἶχε γίνει Μονα-
χὸς — τόπον κατάλληλο γιὰ ἡσυχαστικὴ ζωή. Μετὰ ἀπὸ πολλὲς
ἔρευνες, βρῆκε κάποιο ξέφωτο στὴν καρδιὰ παρθένου δάσους, δέ-
κα χιλιόμετρα μακριὰ ἀπὸ τὸ Ραντονέζ. Μὲ κορμοὺς δένδρων ἔφτι-
αξαν μία καλύβα καὶ μία μικρὴ ᾿Εκκλησία, τὴν ὁποίαν ἀφιέρωσαν
στὴν ῾Αγία Τριάδα. ῾Ο Στέφανος ὅμως δὲν ἄντεχε στὶς στερήσεις
τῆς ἐρήμου καὶ σύντομα ἀνεχώρησε γιὰ τὴν Μονὴ τῶν Θεοφανείων
(Μπογκογιαβλένσκυ), στὴν Μόσχα.
Μένοντας ὁλομόναχος ὁ Βαρθολομαῖος δὲν
ἀποθαρρύνθηκε. Τὸ 1337, σὲ ἡλικία εἴκοσι τριῶν
ἐτῶν, ἔλαβε ἀπὸ τὸν ῾Ηγούμενο Μητροφάνη τὸ
Μοναχικὸ Σχῆμα καὶ ὠνομάσθηκε Σέργιος.
Κατὰ τὴν περίοδο αὐτή, μόνον ὁ Θεὸς γνω-
ρίζει τοὺς ἀγῶνες καὶ τὶς δοκιμασίες τοῦ Σεργίου
– 3 –
ἀπὸ τὶς ἐπιθέσεις τῶν δαιμόνων μέσα στὴν ἄγρια μοναξιὰ τοῦ
δάσους, τὴν ὁποία διέσχιζαν τὰ οὐρλιαχτὰ τῶν λύκων καὶ τῶν
ἀρκούδων. Τὰ θηρία πολλὲς φορὲς ἔφθαναν ὣς τὴν καλύβα του.
῾Ο Σέργιος γρήγορα συμφιλιώθηκε μὲ μία ἀρκούδα, ἡ ὁποία τὸν
ἐπισκεπτόταν καθημερινά, γιὰ νὰ βρῆ λίγη τροφή. Μαζί της μοιρα-
ζόταν τὸ ὀλιγοστὸ ψωμί του, τοποθε-
τώντας τὸ μερίδιό της ἐπάνω σὲ ἕνα
κούτσουρο. ῍Αν τὸ ψωμὶ ἦταν ἐλάχι-
στο, τὸ ἔδινε σὲ ἐκείνην, γιὰ νὰ μὴν
τὴν ἀπογοητεύση, ἐνῶ αὐτὸς ἔμενε νη-
στικός.
* * *
ΥΣΤΕΡΑ ἀπὸ δύο περίπου χρόνια τελείας μονώσεως, σιγὰ-σιγὰ
συναθροίσθηκαν κοντά του δώδεκα ἀδελφοί. ῾Ο καθένας ἔκτιζε τὸ
κελλί του καὶ φρόντιζε μόνος γιὰ τὴν ἐξεύρεσι τῶν ἀναγκαίων.
Καθημερινὰ τελοῦσαν ἀπὸ κοινοῦ στὴν ᾿Εκκλησία ὅλες τὶς ᾿Ακολουθί-
ες. Γιὰ τὴν θεία Λειτουργία καλοῦσαν ῾Ιερέα ἀπὸ τὸ κοντινὸ χωριό.
Παρὰ τὴν ὑποτυπώδη κοινὴ διαβίωσι, ὁ ῞Οσιος μὲ πολλὴ ταπεί-
νωσι διακονοῦσε τὴν μικρὴ ᾿Αδελφότητα. ῎Εκοβε ξύλα ἀπὸ τὸ δά-
σος, ἄλεθε τὸ σιτάρι, ζύμωνε καὶ φούρνιζε τὰ ψωμιά, μαγείρευε,
μετέφερε νερὸ καὶ τὸ ἄφηνε μπροστὰ σὲ κάθε κελλί, ἔρραβε ροῦχα,
ἐπιδιώρθωνε ὑποδήματα.
Μὲ τὴν ἔμπρακτη αὐτὴ ἀγάπη πρὸς τοὺς ᾿Αδελφούς, τοὺς ἔδιδε
στὰ ἀνθρώπινα μέτρα μία εἰκόνα τῆς τελείας κοινωνίας τῶν τριῶν
Προσώπων τῆς ῾Αγίας Τριάδος, ὥστε προσβλέποντας πρὸς αὐτὴν
οἱ Μοναχοί του, νὰ ἀντικατοπτρίζουν στὴν ζωή τους τὴν ἀμοιβαία
θεϊκὴ ἀγάπη καὶ ἑνότητα ἐν ἐλευθερίᾳ.
Σύντομα, ἦλθε νὰ ζήση μαζί τους καὶ ὁ ῾Ηγούμενος Μητροφάνης,
ὁ ὁποῖος εἶχε κείρει τὸν Σέργιο Μοναχό. ῞Οταν μετὰ ἀπὸ ἕνα χρόνο
ἀναπαύθηκε ὁ Μητροφάνης, οἱ ᾿Αδελφοὶ μὲ ἐπιμονὴ ζητοῦσαν ἀπὸ
τὸν Σέργιο νὰ γίνη αὐτὸς ῾Ηγούμενός τους. ῾Ο ῞Οσιος ἀπὸ ταπείνω-
σι ἀρνήθηκε. Μετὰ ὅμως ἀπὸ παρακλήσεις καὶ ἀπειλές, φοβήθηκε
τὴν κρίσι τοῦ Θεοῦ καὶ ὑπέκυψε.
Τὸ 1354, χειροτονήθηκε ῾Ιερεὺς καὶ ἐνθρονίσθηκε ῾Ηγούμενος ἀπὸ
τὸν ἐπίσκοπο Βολυνίας ᾿Αθανάσιο. Τελοῦσε καθημερινὰ τὴν θεία Λει-
τουργία καὶ σὲ κάθε ᾿Ακολουθία πήγαινε πρῶτος στὴν ᾿Εκκλησία. Τὰ
– 4 –
πρόσφορα, τὰ κεριὰ καὶ τὰ κόλλυβα τὰ ἑτοίμαζε πάντα μόνος του.
῾Υπὸ τὴν καθοδήγησί του οἱ ᾿Αδελφοὶ τὴν ἡμέρα ἐνάλλασσαν τὸν
χρόνο τους μεταξὺ τῆς προσευχῆς καὶ τῆς χειρωνακτικῆς ἐργασίας.
Τὴν νύκτα οἱ ὧρες ἦσαν ἀφιερωμένες ἀποκλειστικὰ στὸν Θεό.
Μετὰ τὸ ᾿Απόδειπνο, ἀπαγόρευε αὐστηρὰ τὶς συζητήσεις μεταξὺ
τῶν ᾿Αδελφῶν καὶ τὶς ἐπισκέψεις στὰ κελλιά.
Στὴν ἀρχὴ ἐστεροῦντο καὶ τὰ πλέον ἀπαραίτητα. Γιὰ φωτισμό,
στὶς ᾿Ακολουθίες χρησιμοποιοῦσαν δαδιὰ ἀπὸ σημύδα. Σὲ φλοιοὺς
σημύδας ἐπίσης ἦσαν γραμμένα καὶ τὰ λειτουργικά τους βιβλία. Γιὰ
νὰ χαλκεύση τὴν ἐμπιστοσύνη τῶν Μοναχῶν του στὴν θεία Πρό-
νοια, τοὺς ἀπαγόρευε αὐστηρὰ νὰ ζητοῦν ἐλεημοσύνες γιὰ τὶς
ἀνάγκες τους.
Κάποτε, ποὺ ὑπέφεραν ἀπὸ μεγάλη ἔλ-
λειψι τροφῆς, ὁ ἴδιος ὁ ῞Οσιος, ἀφοῦ ἔ-
μεινε τελείως νηστικὸς τρεῖς ἡμέρες, τὴν
τετάρτη ἐργάσθηκε ἀπὸ τὸ πρωΐ, ἀνοί-
γοντας δρόμο μπροστὰ στὸ κελλὶ τοῦ Γέ-
ροντος Δανιήλ. ῾Ως ἀμοιβή, τοῦ ἐζήτησε
ὀλίγα κομμάτια μουχλιασμένο ψωμί, τὰ
ὁποῖα δὲν ἔφαγε πρὶν ἀπὸ τὴν ἐνάτη ὥρα.
῎Αλλη φορὰ πάλι, ποὺ ἀρκετοὶ ἀπὸ τοὺς ᾿Αδελφούς, πιεζόμενοι
ἀπὸ τὴν πεῖνα, ἐγόγγυζαν ἐναντίον του καὶ τὸν ἀπειλοῦσαν πὼς
θὰ τὸν ἐγκαταλείψουν καὶ θὰ φύγουν, ὁ Θεὸς τοὺς ἔστειλε μὲ ἄ-
γνωστους εὐεργέτες ἅμαξες μὲ πολλὰ τρόφιμα καὶ προμήθειες.
* * *
ΚΑΠΟΙΑ νύκτα, καθὼς ὁ ῞Οσιος προσευχόταν γιὰ τοὺς μαθητάς
του, ἄκουσε φωνή: «Σέργιε! ῾Ο Κύριος εἰσήκουσε τὶς προσευχές σου.
Κοίταξε τὶ πλῆθος συναθροίσθηκε γύρω σου εἰς τὸ ὄνομα τῆς ῾Αγίας
Τριάδος!». ῾Ο Σέργιος ἄνοιξε τὸ παράθυρο καὶ εἶδε μέσα σὲ ὑπερκό-
σμιο φῶς, ποὺ κατηύγαζε τὸ νυκτερινὸ στερέωμα, χιλιάδες πουλιὰ
νὰ πετοῦν ἐπάνω καὶ γύρω ἀπὸ τὴν Μονή, κελαηδώντας μία ἐξαί-
σια μελωδία. «Σὰν αὐτὰ τὰ πουλιά», συνέχισε ἡ φωνή, «θὰ πληθυν-
θοῦν οἱ μαθηταί σου καὶ δὲν θὰ λείψουν ποτὲ αὐτοὶ ποὺ θὰ θελή-
σουν νὰ ἀκολουθήσουν τὰ ἴχνη σου».
Περὶ τὸ 1355, ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ῞Αγιος Φιλόθεος Κόκκι-
νος ἔστειλε στὸν ῞Οσιο Σταυρό, Πολυσταύρι καὶ Σχῆμα, συνοδευόμε-
να ἀπὸ μία ἐπιστολή, στὴν ὁποία ἔγραφε:
– 5 –
«Πληροφορηθήκαμε γιὰ τὸν ἐνάρετο κατὰ Θεὸν βίο σας καὶ αἰνέ-
σαμε καὶ δοξάσαμε τὸν Θεό. ῞Ενα ὅμως κεφαλαιῶδες σᾶς λείπει·
δὲν ἔχετε τὸ Κοινόβιο. Γνωρίζεις, ὁσιώτατε, ὅτι καὶ αὐτὸς ὁ θεοπά-
τωρ προφήτης Δαβὶδ τίποτε δὲν ἐγκωμίασε τόσο, ὅσο τὸ Κοινόβιο
λέγων ῾῾᾿Ιδοὺ δὴ τὶ καλὸν ἢ τὶ τερπνόν, ἀλλ᾿ ἢ τὸ κατοικεῖν ἀδελ-
φοὺς ἐπὶ τὸ αὐτό;᾿᾿ (Ψαλμ. 132, 1). Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἐμεῖς σᾶς δίνομε καλὴ
συμβουλὴ νὰ ἱδρύσετε Κοινόβιο».
᾿Ενθαρρυνόμενος καὶ ἀπὸ τὸν Μητροπο-
λίτη Μόσχας ᾿Αλέξιο, ὁ ῞Οσιος εἰσήγαγε στὴν
Μονὴ πλῆρες κοινοβιακὸ σύστημα· κανεὶς δὲν
μποροῦσε νὰ ἔχη κάτι ὑπὸ τὴν κατοχή του
ἢ νὰ ὀνομάζη κάτι ἰδικό του. Τὰ πάντα ἦ-
σαν κοινά, κατὰ τὶς ὑποτυπώσεις τῶν ῾Αγί-
ων Πατέρων. ῍Αν καὶ ὁ ἴδιος παρέμεινε ἐρα-
στὴς τῆς ἡσυχίας, δέχθηκε νὰ ἀναλάβη τὴν
εὐθύνη τῆς κοινοβιακῆς ζωῆς. Γιὰ τὸν κάθε μαθητή του ἔγινε ὄχι
μόνον ὁ ῾Ηγούμενος, ἀλλὰ καὶ ὁ πατέρας καὶ ὁ χειραγωγὸς εἰς
Χριστόν.
* * *
Η ΣΥΝΕΧΗΣ αὔξησις τῶν μαθητῶν του ἔφερε εὐημερία στὸ Μο-
ναστήρι· καὶ ὁ ῞Οσιος, ἀκριβὴς τηρητὴς τῆς μοναχικῆς ἀκτημοσύνης,
ἐθέσπισε τὴν φιλοξενία καὶ τὴν φιλανθρωπία, ὥστε νὰ ξοδεύεται
ἐκεῖ τὸ «περίσσευμα».
῾Η οὐσιαστικὴ αὐτὴ ἀλλαγὴ στὴν ζωὴ τῆς ᾿Αδελφότητος δὲν ἔγινε
χωρὶς ἀντιδράσεις. Μερικοί, δυσαρεστημένοι ἀπὸ τὸ νέο σύστημα,
γόγγυζαν γιὰ τὴν πειθαρχία καὶ τοὺς περιορισμούς, τοὺς ὁποίους
ἐπέβαλλε τὸ Κοινόβιο, καὶ ἤθελαν νὰ παυθῆ ὁ Σέργιος ἀπὸ ῾Ηγούμε-
νος. ῾Ο ἴδιος ὁ ἀδελφός του Στέφανος, ὁ ὁποῖος εἶχε ἐπανέλθει στὸ
Μοναστήρι μαζὶ μὲ τὸν μικρό του υἱὸ ᾿Ιωάννη, τὸν μετέπειτα ῞Οσιο
Θεόδωρο τοῦ Σιμονώφ, κάποια Κυριακὴ στὸν ῾Εσπερινό, ἀκούσθηκε
νὰ φωνάζη δυνατὰ μέσα στὴν ᾿Εκκλησία:
«Ποιός εἶναι ἐδῶ ὁ ῾Ηγούμενος; ᾿Εγὼ δὲν ἦλθα πρῶτος σ᾿ αὐτὸν
τὸν τόπο;». ῾Ο ῞Οσιος τὸν ἄκουσε μέσα ἀπὸ τὸ ἱερὸ Βῆμα, ἀλλὰ
ἐσιώπησε.
Μετὰ τὴν ᾿Ακολουθία, ἀνεχώρησε ἀπὸ τὸ Μοναστήρι καὶ ἐγκατα-
στάθηκε σὲ ἔρημη τοποθεσία, κοντὰ στὸν ποταμὸ Κίρζατς, ὅπου
– 6 –
ἵδρυσε τὴν Μονὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ. ᾿Αρκετοὶ ᾿Αδελφοὶ τότε, μὴ ὑπο-
φέροντας τὴν στέρησι τοῦ πνευματικοῦ τους Πατρός, ἀνήσυχοι τὸν
ἀναζητοῦσαν. Τέλος, κατέφυγαν στὸν Μητροπολίτη ᾿Αλέξιο, ὁ ὁποῖ-
ος ἔδωσε ἐντολὴ στὸν Σέργιο νὰ ἐπιστρέψη στὴν Μονή του, διότι ἡ
παρουσία του ἦταν τόσο ἀναγκαία.
῞Οταν ὁ ᾿Αλέξιος διαισθάνθηκε τὸ τέλος του, κάλεσε κοντά του
τὸν Σέργιο, τοῦ πρόσφερε τὸ ἀρχιερατικό του ἐγκόλπιο καὶ προσ-
πάθησε νὰ τὸν πείση νὰ γίνη ὁ διάδοχός του στὴν Μητρόπολι τῆς
Μόσχας. Παρὰ τὴν μεγάλη πίεσι, ἀνυποχώρητος στὴν ἄρνησί του ὁ
῞Οσιος, μὲ πολλὴ ταπείνωσι τὸν ἐβεβαίωνε ὅτι ἦταν ὁ ἁμαρτωλότε-
ρος πάντων καὶ ὁ πλέον ἀκατάλληλος γιὰ τὶς εὐθῦνες τοῦ ὑψηλοῦ
αὐτοῦ ἀξιώματος. Φοβούμενος ὁ ᾿Αλέξιος μήπως ὁ Σέργιος ἐξ αἰτί-
ας τῆς πιέσεως ἀναχώρηση ἀπὸ τὴν περιοχὴ καὶ τὸν χάση τελείως,
τὸν ἄφησε νὰ ἐπιστρέψη ἢσυχος στὴν Μονή του.
῞Οταν τὸ 1378 ὁ Μητροπολίτης ἐκοιμήθη, οἱ Πρίγκιπες ἔκαναν μία
ἀκόμη προσπάθεια νὰ πείσουν τὸν Σέργιο νὰ ἀναλάβη τὴν διαποί-
μανσι τῆς Ρωσικῆς ᾿Εκκλησίας. ῾Ο ῞Οσιος καὶ πάλι ἀρνήθηκε, καὶ
στὸν θρόνο, ὕστερα ἀπὸ μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις, ἀνῆλθε ὁ
῞Αγιος Κυπριανός.
Τὸ 1380, ὁ Μέγας ῾Ηγεμὼν τῆς Μόσχας ῞Αγιος Δημήτριος ᾿Ιβάνο-
βιτς (Ντονσκόϋ), προτοῦ νὰ ἀντιμετωπίση τὸν χαγάνο Μαμάη, ὁ
ὁποῖος εἶχε ἀποφασίσει νὰ κατακυριεύση τὴν γῆ τῆς Ρωσίας, πῆγε
νὰ συμβουλευθῆ τὸν ῞Οσιο Σέργιο.
᾿Εκεῖνος τοῦ προεῖπε τὴν νίκη, τὸν εὐλόγη-
σε καὶ τοῦ ἔδωσε ὡς συντρόφους δύο ἀπὸ
τοὺς Μοναχούς του. ῾Η ἀναμέτρησις τῶν Ρώ-
σων μὲ τὴν ἀπειράριθμη ταταρικὴ στρατιὰ ἔ-
γινε στὴν πεδιάδα τοῦ Κουλίκοβο, νοτίως τοῦ
ποταμοῦ ῎Οκα, στὶς 8 Σεπτεμβρίου 1380. Κα-
τὰ τὴν διάρκεια τῆς μάχης, ὁ ῞Οσιος προσευ-
χόταν στὴν Λαύρα του μὲ τοὺς ᾿Αδελφούς.
Μὲ τοὺς διορατικοὺς ὀφθαλμούς του ἔβλεπε
τὴν αἰσία ἔκβασι τῶν μαχῶν καὶ ἕως τὴν τε-
λικὴ κατατρόπωσι τοῦ ἐχθροῦ πληροφοροῦσε τοὺς ᾿Αδελφούς, κα-
τονώμαζε ἕνα-ἕνα τοὺς πεσόντας καὶ προσευχόταν γιὰ τὴν ἀνά-
παυσι τῆς ψυχῆς τους. ῾Η περίφημη αὐτὴ νίκη τοῦ Κουλίκοβο ἀπετέ-
λεσε τὴν ἀπαρχὴ τῆς ἀπελευθερώσεως τῆς Ρωσίας ἀπὸ τὸν τατα-
ρικὸ ζυγὸ καὶ ἔπαιξε καθοριστικὸ ρόλο γιὰ τὸ μέλλον τῆς χώρας.
– 7 –
* * *
ΜΙΑ ΝΥΚΤΑ, τέσσερα χρόνια πρὶν ἀπὸ τὴν κοίμησί του, καθὼς ὁ
῞Οσιος ἔψαλλε τοὺς Χαιρετισμοὺς ἐνώπιον τῆς Εἰκόνος τῆς Θεοτό-
κου καὶ προσευχόταν θερμὰ γιὰ τὸ Μοναστήρι του, τὸν ἐπισκέφθηκε
μέσα σὲ ἐκτυφλωτικὴ φωτοχυσία ἡ Παναγία, συνοδευομένη ἀπὸ
τοὺς ῾Αγίους ᾿Αποστόλους Πέτρο καὶ ᾿Ιωάννη!
῾Ο ῞Οσιος ἔκθαμβος ἔπεσε στὸ ἔδαφος. ῾Η Θεοτόκος τὸν ἔπιασε
ἀπὸ τὸ χέρι καὶ εἶπε: «Μὴ φοβᾶσαι, ἐκλεκτέ μου! ῏Ηλθα νὰ σὲ
ἐπισκεφθῶ. Οἱ προσευχές σου γιὰ τοὺς μαθητάς σου εἰσακούσθη-
καν. ᾿Εγὼ θὰ γίνω προστάτις τῆς Μονῆς σου, ὄχι μόνον τώρα ποὺ
ζῆς, ἀλλὰ καὶ μετὰ τὸν θάνατό σου».
Τὸ ὅραμα αὐτὸ ἦταν καὶ ἕνα σημεῖο
πὼς πλησιάζει τὸ τέλος του. Προαι-
σθανόμενος τὴν ἀναχώρησί του ἀπὸ
τὰ ἐπίγεια ἕξι μῆνες ἐνωρίτερα, ἐσύν-
αξε τὴν ᾿Αδελφότητα, τῆς ὑπέδειξε ὡς
διάδοχό του τὸν Νίκωνα καὶ ἀποσύρθη-
κε στὴν ἡσυχία, γιὰ νὰ προετοιμασθῆ.
Τὸν Σεπτέμβριο ἀρρώστησε βαρει-
ά. Κάλεσε πάλι τοὺς ᾿Αδελφούς, τοὺς ἔδωσε τὶς τελευταῖες νουθεσί-
ες καὶ ἐκοιμήθη ἐν εἰρήνῃ στὶς 25 Σεπτεμβρίου 1392, σὲ ἡλικία ἑβδο-
μήντα ὀκτὼ ἐτῶν.
῾Η Μονή του, γνωστὴ ὡς Λαύρα τῆς ῾Αγίας Τριάδος, παραμένει
μέχρι σήμερα τὸ κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καὶ εὐλαβείας τῶν
Ρώσων.

(*) Νέος Συναξαριστὴς τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Εκκλησίας, ὑπὸ ῾Ιερομονάχου Μακαρίου
Σιμωνοπετρίτου, τ. Αʹ, Σεπτέμβριος, σελ. 275-281, ἐκδόσεις ῾Ορμύλια 2001. ᾿Επιμέλ.
ἡμετ.

Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης κι η πνευματική κληρονομιά του

Οι συνθήκες της εποχής

Ο άγιος Νικόδημος εμφανίζεται στο προσκήνιο σε μια εποχή δύσκολη: Μετά από αιώνες δουλείας (τρεις σε κάποιες περιοχές, τέσσερις σε άλλες), ο Ορθόδοξος λαός μας βρίσκεται σε δυσχερή θέση.

Από τη μια, η φτώχεια, η καταπίεση και η αμάθεια οδηγούν πολλούς στον εξισλαμισμό, για λίγη οικονομική άνεση και αξιοπρεπή διαβίωση. Περιοχές ολόκληρες κοντεύουν να ξεχάσουν τα ελληνικά ή έχουν συντριπτικό ποσοστό αναλφαβητισμού και αδυνατούν ν’ αντιμετωπίσουν τους ξένους μισιονάριους που ζητούν να τους προσηλυτίσουν σε άλλα δόγματα και να τους αφελληνίσουν. (Είναι γνωστό πως το 1821 οι ρωμαιοκαθολικοί κάτοικοι των Κυκλάδων βοήθησαν τους Τούρκους ή, στην καλύτερη περίπτωση, τήρησαν ευμενή προς αυτούς ουδετερότητα.)

Από την άλλη, έρχονται οι σπουδαγμένοι στην Εσπερία και, στα σχολεία που ιδρύουν στις διάφορες πόλεις, μαζί με τις νέες ανακαλύψεις των φυσικών επιστημών και τις προόδους των μαθηματικών, προπαγανδίζουν τον αγνωστικισμό ή την αθεΐα. Γιατί η σχολαστική θεολογία που γνώρισαν στη Δύση, δομημένη σε κάποιες αρχές και αξιώματα που δήθεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν οτιδήποτε, μια θεολογία, αποτέλεσμα διανοητικών διεργασιών, άρα κτιστή και ανεπαρκής για τον άνθρωπο, κατέρρεε στις συνειδήσεις πολλών μορφωμένων και, μαζί της, η πίστη τους στην ύπαρξη του Θεού. Όμως η Ορθόδοξη θεολογία είναι άλλη.  Αλλά τα κείμενα που τη διασώζουν αυθεντικά σπάνιζαν αυτά τα χρόνια.

Αν δει κανείς τις εκδόσεις της Τουρκοκρατίας, θα διαπιστώσει ότι ο πιστός λαός τρεφόταν πνευματικά κυρίως από λειτουργικά κείμενα, βίους Αγίων, με αρκετά μυθολογικά στοιχεία, ηθικολογικά κηρύγματα και ευσεβείς διηγήσεις, με κάποιες τους να έχουν στοιχεία τρόμου. Όσο κι αν αρκετοί βίωναν την ατμόσφαιρα των ιερών ακολουθιών και δέχονταν τη χάρη του Θεού που μετέδιδαν, ελάχιστοι καταλάβαιναν πλήρως τα κείμενα. Τα έργα των μεγάλων Πατέρων ήσαν άγνωστα είτε γιατί οι σχετικά λίγες μέχρι τότε έντυπες εκδόσεις ήσαν δυσεύρετες, είτε γιατί τα περισσότερα δεν είχαν εκδοθεί και βρίσκονταν σε δυσπρόσιτα χειρόγραφα. Ένας λόγος για τον οποίο βασικά κείμενα της Ορθοδοξίας παρέμεναν ανέκδοτα ήταν ότι, εκτός από τη Βενετία, οι άλλες ρωμαιοκαθολικές πόλεις, όπου κυρίως εκδίδονταν τα ελληνικά βιβλία, υπάκουαν στις παπικές εντολές που δεν επέτρεπαν την έκδοση Ορθοδόξων κειμένων, ούτε καν λειτουργικών.

Το έργο του

Ο άγιος Νικόδημος πηγαίνει στο Άγιο Όρος το 1775, σε ηλικία 26 ετών. Ήδη έχει λαμπρές σπουδές και Ορθόδοξη αγωγή. Αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το Γένος και με ταπείνωση και αίσθημα ευθύνης αναλαμβάνει να βοηθήσει, το κατά δύναμιν.

Ξέρει ότι ο λαός κινδυνεύει να εξισλαμισθεί ή να φραγκέψει, όχι τόσο γιατί βρίσκεται μέσα στην ανέχεια ή γιατί του λείπουν τα όπλα ή η πολιτική οργάνωση, όσο γιατί δεν γνωρίζει σε βάθος την πίστη στην οποία ενστικτωδώς και εκ παραδόσεως στηρίζεται. Ξέρει ότι αυτή δεν είναι θέμα διανοητικό αλλά βιωματικό. Όπως φανερώνουν τα πατερικά κείμενα και οι βίοι των Αγίων, όσο αγωνίζεται κανείς τον αγώνα των πρακτικών αρετών, όσο προσπαθεί ν’ αποκτήσει ταπείνωση και αγάπη, τόσο ο νους του φωτίζεται από τον Θεό, δέχεται τη χάρη Του και γεύεται «γνωστώς και ευαισθήτως» πράγματα που ξεπερνούν την κτιστή και πεπερασμένη φύση του και τον εισάγουν στην αιωνιότητα. Τότε γίνεται πλούσιος υπέρ πάντα πλούτον και δυνατός υπέρ πάσαν δύναμιν. Δεν φοβάται μήπως τον ταπεινώσουν, τον απογυμνώσουν ή τον θανατώσουν, γιατί ήδη ζει με τον Θεό, μετέχει στην αιωνιότητα.

Ξέρει επίσης, ότι η Αλήθεια δεν αλλάζει με τις εποχές. Μόνο η έκφραση και η ορολογία μεταβάλλονται, ανάλογα και με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όσων τη διατυπώνουν. Έτσι, αναλαμβάνει να φωτίσει τον λαό με κείμενα, είτε στη δημώδη γλώσσα της εποχής του, είτε στο πρωτότυπο, με πολλές επεξηγήσεις. Άλλοι, όπως ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, του οποίου ο αδελφός Χρύσανθος υπήρξε δάσκαλος του Νικοδήμου, το κάνουν με το κήρυγμα και την ίδρυση σχολείων. Ο Νικόδημος το κάνει με τα βιβλία του.

Το 1777, σε ηλικία 28 ετών, αναλαμβάνει να ελέγξει και αποκαθάρει από τα λάθη το χειρόγραφο της «Φιλοκαλίας των ιερών νηπτικών» που του εγχειρίζει ο άγιος Μακάριος Νοταράς, δηλαδή της συλλογής ασκητικών και νηπτικών κειμένων από τον 4ο μέχρι τον 14ο αιώνα, να συντάξει τους βίους των ανθολογουμένων συγγραφέων και να γράψει το προοίμιο. Η ανθολογία θα εκδοθεί το 1782, θα μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και θα αποτελέσει βιβλίο αναφοράς για την Ορθόδοξη πνευματικότητα. Το 1783 θα εκδοθεί ο «Ευεργετινός», συλλογή πιο πρακτικών ασκητικών κειμένων που έγινε τον 11ο αιώνα, την οποία ο Νικόδημος αντιγράφει από αγιορείτικα χειρόγραφα και αποκαθαίρει, συντάσσοντας και πάλι το προοίμιο. Ακολουθούν η «Αλφαβηταλφάβητος» του αγίου Μελετίου του ομολογητού (θα εκδοθεί μόλις το 1928), τα άπαντα του αγίου Συμεών του νέου θεολόγου, το «Θεοτοκάριον το νέον» (κανόνες προς την Υπεραγία Θεοτόκο), τα άπαντα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, τα χειρόγραφα των οποίων, δυστυχώς, θα χαθούν στη Βιέννη, η Ερμηνεία στις επιστολές του Αποστόλου Παύλου (διασκευή και εμπλουτισμός της σχετικής ερμηνείας του Θεοφυλάκτου Αχρίδος), η Ερμηνεία στις λοιπές επιστολές της Καινής Διαθήκης, η Ερμηνεία του Ψαλτηρίου με βάση την εξήγηση του Ευθυμίου Ζιγαβηνού, ο «Κήπος χαρίτων» (ερμηνεία στις εννέα Ωδές), το Απάνθισμα εκ των Ψαλμών, οι ερωταποκρίσεις των οσίων Βαρσανουφίου και Ιωάννου, το «Εορτοδρόμιον» (ερμηνεία των κανόνων των δεσποτικών και θεομητορικών εορτών) και η «Νέα Κλίμαξ» (ερμηνεία των Αναβαθμών της Οκτωήχου).

Μέσα στη μέριμνά του για την πνευματική τροφοδοσία του δοκιμαζόμενου λαού μας, επεξεργάζεται τον Συναξαριστή του Μαυρικίου, αποκαθαίροντάς τον από κάποια μυθολογικά στοιχεία, πλουτίζοντάς τον με πλήθος υποσημειώσεων και μεταφράζοντάς τον σε μια χυμώδη δημοτική της εποχής του. (Η γλώσσα αυτή ξένισε τον εκδότη της δεύτερης έκδοσης, που αντικατέστησε πλήθος λαϊκών λέξεων με αντίστοιχες της καθαρεύουσας. Ευτυχώς σήμερα έχουμε την έκδοση του «Δόμου», τη μόνη που αναπαράγει την πρώτη.) Εκτός από τον «Συναξαριστή των δώδεκα μηνών του ενιαυτού», όπως τον τιτλοφόρησε, που παρουσιάζει συντετμημένους βίους Αγίων, μεταφράζει επιλεγμένους εκτενείς βίους και τους εκδίδει στο «Νέον Εκλόγιον», φροντίζοντας η γκάμα του να εκτείνεται σε όλους τους αιώνες και να περιλαμβάνει αγίους επισκόπους, κληρικούς, μοναχούς και λαϊκούς ποικίλων επαγγελμάτων και κοινωνικών θέσεων, για να υποδείξει στον καθένα τον δρόμο προς την αγιότητα. Ακόμα, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των αθρόων εξισλαμισμών, συλλέγει μαρτυρολόγια της Τουρκοκρατίας, τα επιμελείται, τα μεταφράζει και τα εκδίδει στο «Νέον Μαρτυρολόγιον» το 1799, με ένα θαυμάσιο προοίμιο όπου προτρέπει τους πιστούς να παραμείνουν αμετακίνητοι στην πίστη, μιμούμενοι τους Νεομάρτυρες, και τους αλλαξοπιστήσαντες να επανέλθουν στην Ορθοδοξία. Το βιβλίο αυτό συντελεί στην ανάσχεση των αθρόων εξισλαμισμών, βοηθά πολλούς να αποκτήσουν συνείδηση της πίστεώς τους και οδηγεί άλλους, αλλαξοπιστήσαντες κυρίως, στο μαρτύριο. Τα αγιολογικά έργα του αγίου Νικοδήμου σταδιακά εκτοπίζουν τις προγενέστερες συλλογές βίων Αγίων, που είχαν δεκάδες εκδόσεις ανά τίτλο, και φτάνουν να κυριαρχούν στον Ορθόδοξο χώρο.

Η αγάπη του προς τους Αγίους και η μέριμνά του για τη διάδοση της τιμής τους στον Ορθόδοξο κόσμο τον οδηγεί να  συνθέσει πλήθος Ακολουθιών (γύρω στις 60) ή να συμπληρώσει ήδη υπάρχουσες. Οι περισσότερες απ’ αυτές παραμένουν ανέκδοτες και σώζονται σε αγιορείτικες βιβλιοθήκες. Ξεχωρίζει η Ακολουθία που συνέθεσε προς τιμήν των Οσίων του Άθω, με θαυμαστό εγκώμιο, όπου συνοπτικά βιογραφεί όλους τους Αγίους του Όρους. Οι Αθωνίτες Όσιοι για πρώτη φορά υμνολογούνται κι εγκωμιάζονται συλλογικά. Επίσης, εκδίδει και τους οκτώηχους κανόνες του Ιωσήφ του υμνογράφου στον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, αποκαθαίρει και εκδίδει το «Εγχειρίδιον» με τα εγκώμια του Επιταφίου, καθώς και το μέγα Ευχολόγιον, για να έχουν οι ιερείς μια εύχρηστη και ακριβή έκδοση.

Για να βοηθήσει εξομολόγους και εξομολογούμενους, συντάσσει και εκδίδει το 1794 το «Εξομολογητάριον», με συμβουλές και για τους δύο, βάσει των ιερών Κανόνων της Εκκλησίας. Αργότερα αναλαμβάνει το τιτάνιο έργο της συλλογής και κωδικοποιήσεως αυτών των Κανόνων, καθώς και των ερμηνειών τους από τους έγκριτους κανονολόγους, τους συνθέτει, παρουσιάζοντας τη συμφωνία των συντακτών τους, και τους εκδίδει στο «Πηδάλιον» το 1800, με πλήθος υποσημειώσεων και παραπομπών που μαρτυρούν την εξαίρετη μνήμη και τις θαυμαστές συνθετικές του δυνατότητες. Αυτό το έργο καθοδηγεί τους Ορθοδόξους εξομολόγους ανά τον κόσμο μέχρι σήμερα.

Στη μέριμνά του για την πνευματική καλλιέργεια των πιστών, μη θέλοντας να προβάλλει τον εαυτό του, επεξεργάζεται και βιβλία άλλων συγγραφέων, συνήθως αλλάζοντάς τα ριζικά και πολλαπλασιάζοντας τον όγκο τους, όπως το «Περί συνεχούς θείας μεταλήψεως» του Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτη και τα «Πνευματικά γυμνάσματα» και τον «Αόρατο πόλεμο», τα οποία ανακάλυψε ο άγιος Μακάριος ο Νοταράς στην πατμιακή βιβλιοθήκη, μεταφρασμένα από τα ιταλικά, και τα έδωσε στον άγιο Νικόδημο, να τα επεξεργαστεί και να τα ορθοδοξοποιήσει.

Τέλος, συντάσσει και εκδίδει κάποια εντελώς δικά του έργα. Σε ηλικία 32 ετών, ζώντας ερημικά στο ερημονήσι Σκυροπούλα, χωρίς κανένα βιβλίο μαζί του, συγγράφει το «Συμβουλευτικόν εγχειρίδιον περί φυλακής των πέντε αισθήσεων», όπου εκθέτει την ασκητική και πνευματική διδασκαλία της Εκκλησίας, με πλήθος αγιογραφικών και πατερικών παραπομπών από μνήμης, για να ενισχύσει πνευματικά τον εξάδελφό του Ιερόθεο, επίσκοπο Ευρίπου, που του το ζήτησε. (Το βιβλίο πρωτοεκδίδεται το 1801.) Αργότερα συγγράφει τη «Χρηστοήθεια» με ηθικές συμβουλές προς τους πιστούς (πραγματοποιεί πέντε εκδόσεις από το 1803 ώς το 1816), και, προς το τέλος της ζωής του, για να απαντήσει στις ποικίλες εναντίον του συκοφαντίες, συντάσσει την «Ομολογία πίστεως», όπου φαίνεται η καθαρότητα του Ορθόδοξου φρονήματός του.

Μέχρι το 1809, που εκοιμήθη εν Κυρίω, δηλαδή σε διάστημα 32 χρόνων, ο άγιος Νικόδημος συνέθεσε 120 περίπου έργα, που αν εκδίδονταν όλα μαζί, θα συγκροτούσαν 30 μεγάλους τόμους. Πολλά παραμένουν ανέκδοτα, ενώ αρκετά εκδόθηκαν μετά θάνατον, λόγω των δυσκόλων περιστάσεων της εποχής και της ανέχειας στην οποία ζούσε ο Άγιος και οι συμμοναστές του. (Κάποια παραχαράχτηκαν από τους επιμελητές τους, λόγω της αποστάσεως από τον τόπο εκδόσεως ή του μεσολαβήσαντος θανάτου του συγγραφέα.) Έτσι, αυτός ο ταπεινός μοναχός αναδείχθηκε ο πολυγραφότερος Αγιορείτης και πιθανότατα ο πολυγραφότερος από τους Πατέρες της 2ης μ.Χ. χιλιετίας.

Έζησε πολύ ασκητικά, στην ι. Μονή Διονυσίου αρχικά και σε διάφορες καλύβες της Καψάλας στη συνέχεια, συνήθως ως υποτακτικός ή φιλοξενούμενος άλλων γεροντάδων. Κυκλοφορούσε ρακένδυτος και με γουρουνοτσάρουχα, αυτός του οποίου τις συμβουλές ζητούσαν πατριάρχες, επίσκοποι αλλά και απλός λαός. Κι όχι μόνο δεν ξυπάστηκε από την αναγνώριση, αλλά και παραπονιόταν γι’ αυτήν. Γι’ αυτό και πολλά από τα βιβλία του κυκλοφόρησαν ανωνύμως ή με ονόματα κάποιων άλλων που ελάχιστα συνέβαλαν γι’ αυτά.

Στις έριδες για το θέμα των μνημοσύνων και της συχνής θείας μεταλήψεως πήρε το μέρος των αποκαλούμενων «κολλυβάδων», στοιχώντας στην εκκλησιαστική παράδοση, χωρίς όμως να επιτίθεται με ανοίκειους χαρακτηρισμούς στους αντιπάλους του, όπως συχνά συνέβαινε και από τις δύο πλευρές. Γι’ αυτό και παρέμεινε στο Άγιο Όρος και δεν διώχθηκε όπως οι περισσότεροι επώνυμοι «κολλυβάδες».

Το έργο του είναι διδασκαλία και μαθητεία Ορθοδοξίας. Ενώ θα μπορούσε να συγγράψει πολλά, αν κρίνουμε από τα τέσσερα καταδικά του βιβλία σε πεζό λόγο, τις χιλιάδες επεξηγήσεις, τα πολλά προοίμια, εγκώμια, πανηγυρικούς λόγους και Ακολουθίες που συνέθεσε, προτίμησε ν’ αφήσει τους προγενέστερούς του Πατέρες να μιλήσουν στον λαό, κι αυτός να τους σχολιάζει, επεξηγεί, υπομνηματίζει, μεταφράζει… Να σημειώσουμε εδώ ότι οι μεταφράσεις του θυμίζουν αυτές του Παπαδιαμάντη: Έχει την ελευθερία να παραλείπει ή να προσθέτει αποσπάσματα, για να καθιστά το κείμενο πιο εύληπτο ή, σε κάποιες περιπτώσεις, περισσότερο Ορθόδοξο. Το τελευταίο συνέβη με τα βιβλία «Περί συνεχούς θείας μεταλήψεως», «Πνευματικά γυμνάσματα» και «Αόρατος πόλεμος».

Κάποιες ενστάσεις

Για τα δύο τελευταία έχει γίνει κάποιος θόρυβος, ότι τάχα εισάγουν τη ρωμαιοκαθολική ευσέβεια στη χώρα μας. Όμως, αφενός μεν ο άγιος Νικόδημος δεν τα μετέφρασε ο ίδιος αλλά τα παρέλαβε σε χειρόγραφες μεταφράσεις χωρίς να γνωρίζει τον συγγραφέα τους1 και ανέλαβε να τα επιμεληθεί και ορθοδοξοποιήσει, αυξάνοντας κατά πολύ τον όγκο τους. Αφετέρου δε, ήταν κι αυτός τέκνο της εποχής του και, αν υπάρχει κάποια ευσεβιστική χροιά, αυτή αντανακλά την τότε περιρρέουσα ατμόσφαιρα.

Τελευταία κατηγορήθηκε με έμφαση κυρίως για το «Πηδάλιον», αλλά και για το «Εξομολογητάριον». Όμως το υλικό που παραθέτει δεν είναι δικό του αλλά των αγίων Πατέρων. Αυτός απλώς το κωδικοποίησε και το υπομνημάτισε. Κι αν κάπου έχει κάποιες απόψεις που μπορεί να χαρακτηριστούν νομικίστικες, αυτές αφενός μεν μαρτυρούν ελαφρά επιρροή των αντιλήψεων της εποχής του, όπως προαναφέραμε, αφετέρου δε είναι σταγόνα μπροστά στον ωκεανό του έργου του. Κι είναι πολύ άδικο να μιλά κανείς για «τον Θεό του Αυγουστίνου, του Άνσελμου και του Νικοδήμου, τον τρομοκράτη Θεό των σαδιστικών απαιτήσεων δικαιοσύνης»»2, τη στιγμή που στα πολλά έργα του φαίνεται η συμπαθούσα καρδιά του και παρουσιάζεται ο Θεός ως ελεήμων και εύσπλαγχνος. Αν δε δει κανείς μόνο τον κατάλογο των πατερικών και αγιολογικών κειμένων που εξέδωσε, υπομνημάτισε και μετέφρασε ο Άγιος, θα συνειδητοποιήσει πως πρόκειται για τον ανθό της ασκητικής και νηπτικής γραμματείας της Εκκλησίας μας, τα οποία κάθε άλλο παρά ένα θεό τιμωρό, σαν του Ανσέλμου, παρουσιάζουν. Κι αυτή η συνειδητή επιλογή τους μας υποψιάζει λίγο για τα βάθη της καρδιάς και τις πεποιθήσεις του Αγίου. Το ίδιο μαρτυρούν κι οι Ακολουθίες του.

Η πνευματική κληρονομιά του

Η Φιλοκαλία, που μεταφράστηκε ταχύτατα από τον άγιο Παΐσιο Βελιτσκόφσκι και διαδόθηκε σε λίγα χρόνια στη Μολδαβία και στη Ρωσία, άλλαξε άρδην την πνευματική ζωή μοναστηριών, ασκητών και λαϊκών. Πυροδότησε την εμφάνιση μεγάλων στάρετς που πολέμησαν την εκκοσμίκευση ι. μονών και σκητών και τις έκαναν κέντρα ασκητισμού και πνευματικότητας όπου καθημερινά προσέτρεχαν πλήθη πιστών για πνευματική καθοδήγηση. Τη μεγαλύτερη ακμή παρουσίασε η μονή της Όπτινα κι έναν από τους στάρετς αυτής της μονής σκιαγραφεί ο Ντοστογιέφσκι στο πρόσωπο του Ζωσιμά των «Αδελφών Καραμαζώφ». Όπως φαίνεται από τις σημειώσεις του, ο ρώσος συγγραφέας είχε μελετήσει αρκετή νηπτική γραμματεία (ιδιαίτερα τον αββά Ισαάκ τον Σύρο). Η καλλιέργεια του ρωσικού λαού δια των στάρετς, της Φιλοκαλίας και των λοιπών πνευματικών συγγραμμάτων, τον βοήθησε να βιώσει βαθύτερα την Ορθόδοξη παράδοσή του και ν’ αντέξει τη λαίλαπα του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και τις δεκαετίες διωγμών που ακολούθησαν. Κάποιοι στάρετς, που ζούσαν στις πόλεις άγνωστοι για τους πολλούς, βοήθησαν τους απλούς πιστούς ν’ ανταπεξέλθουν τις δοκιμασίες και μεταλαμπάδευσαν το πνεύμα της Φιλοκαλίας μέχρι σήμερα που μια νέα άνθιση Ορθόδοξης πνευματικότητας και μοναχισμού παρουσιάζεται στη Ρωσία.

Στην Ελλάδα η διδασκαλία του αγίου Νικοδήμου ζωογόνησε τον λαό με τα καθάρια νάματα της Παραδόσεώς μας, τον ενίσχυσε ν’ αντέξει το υπόλοιπο της Τουρκοκρατίας, όχι μόνο να μη χάσει την πίστη του αλλά και να τη ζήσει βαθύτερα. Του έδωσε και τη δύναμη να μη λυγίσει από τη λαίλαπα της βαυαροκρατίας που έκλεισε τα 4/5 των μοναστηριών του νεοσύστατου κράτους, όριζε κατά βούλησιν τα μέλη της Ι. Συνόδου, την ανάγκασε να συστήσει στους κάτω των 40 ετών μοναχούς και μοναχές των καταργημένων μοναστηριών να παντρευτούν, πούλησε τα ιερά κειμήλιά τους στα παζάρια, κατεδάφισε 70 ι. ναούς στην Αθήνα και προσπάθησε να εισαγάγει αλλότρια ήθη.

Οι περισσότεροι «κολλυβάδες», μετά τον διωγμό τους από το Άγιο Όρος, διασκορπίστηκαν στα νησιά του Αιγαίου. Εκεί ίδρυσαν μοναστήρια που λειτουργούσαν κατά το αγιορείτικο τυπικό, με έμφαση στη λατρευτική ζωή, στην ευχή του Ιησού και στη συχνή θεία μετάληψη, και έθεσαν τη σφραγίδα τους στις τοπικές κοινωνίες. Στο Άγιο Όρος αυτές οι τάσεις συνεχίστηκαν περισσότερο στις ασκητικές καλύβες, παρά στα μοναστήρια και στα κελλιά με τις μεγάλες συνοδείες και τις πολλές δραστηριότητες. Επανήλθε όμως το «κολλυβάδικο» πνεύμα και η συχνή θεία μετάληψη στα μοναστήρια, με τη μετατροπή κάποιων απ’ αυτά σε κοινόβια και την έλευση νέων αδελφοτήτων σε άλλα στις δεκαετίες του 1970 και του 1980.

Ένα άλλο φαινόμενο το οποίο ποθούσε και ευχόταν ο άγιος Νικόδημος πραγματοποιήθηκε από τους μαθητές του στα προεπαναστατικά και στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια. Εννοώ την αναβίωση του γυναικείου μοναχισμού στα νησιά, με την ίδρυση πολλών μοναστηριών, που οδήγησε στη σημερινή άνθισή του πανελληνίως.

Τα έργα του αγίου Νικοδήμου κυριαρχούν στην εκδοτική παραγωγή των χρόνων 1782-1819, όταν εκδίδονται τα περισσότερα βιβλία του. Όπως σημειώνει ο Φίλιππος Ηλιού, την περίοδο του ύστερου Διαφωτισμού (1801-1820), παρ’ όλο που η κυκλοφορία του κοσμικού βιβλίου είχε αυξηθεί σημαντικότατα σε σχέση με το παρελθόν, το 41% των ελληνικών εκδόσεων είναι θρησκευτικές3 (αν όμως υπολογίσει κανείς τον αριθμό των αντιτύπων κάθε βιβλίου, ξεπερνούν σημαντικά το μισό των τυπωμένων σωμάτων). Μέσα σ’ αυτές κυριαρχούν τα νικοδημικά βιβλία. Την ίδια περίοδο στο Άγιο Όρος, στην Πελοπόννησο και στα νησιά η συντριπτική πλειοψηφία των συνδρομητών των εκδιδομένων βιβλίων παραγγέλνει έργα του αγίου Νικοδήμου, όπως προσθέτει ο Ηλιού4. Αν εξαιρέσουμε τον Άθω, οι άλλες δύο περιοχές θ’ αποτελέσουν τα 2/3 του νεοσύστατου κράτους. Μάλλον δεν είναι τυχαίο ότι οι κάτοικοί τους, με την απελευθέρωση και εν όψει των δοκιμασιών που προανέφερα, θα είναι μπολιασμένοι στην Ορθοδοξία από τα νικοδημικά έργα. Ο Παπαδιαμάντης και ο Μωραϊτίδης, ο μείζων και ένας από τους σημαντικότερους πεζογράφους του 19ου αιώνα, είχαν πολλούς συγγενείς ηγουμένους και μοναχούς, μυήθηκαν απ’ αυτούς στην Ορθόδοξη πνευματικότητα, την παρουσίασαν σαρκωμένη στη ζωή και στα κείμενά τους και ποδηγετούν ακόμα τους Έλληνες (ας θυμηθούμε τη ρήση του Ελύτη: «Όταν βρίσκεστε σε δύσκολες στιγμές, αδελφοί, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό, μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.»).

Έτσι, τα νάματα του αγίου Νικοδήμου μάς αρδεύουν μέχρι σήμερα. Η «πνευματική» ηγεσία του τόπου όμως θέλει να τον ξεχάσουμε. Τα σχολικά βιβλία, ενώ ασχολούνται με ελάσσονες λογίους του Διαφωτισμού, που ελάχιστα επηρέασαν τους Έλληνες της εποχής τους, αν κρίνουμε από την κυκλοφορία και διάδοση των βιβλίων τους, δεν ξέρω αν αναφέρουν καν τον άγιο Νικόδημο ή τον μέγα απόστολο του Γένους άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, που δέσποσαν στις συνειδήσεις των πολλών κατά την προεπαναστατική περίοδο. (Είναι χαρακτηριστικό πως ο Κ. Θ. Δημαράς, εισηγητής αυτής της τάσης στην Ελλάδα, ενώ, από τις 946 σελίδες της «Ιστορίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας», αφιερώνει κοντά στις εκατό στους λογίους του Διαφωτισμού, δίνει μόλις μία και κάτι στον άγιο Κοσμά και τρεισήμισι στον Παπαδιαμάντη, προσπαθώντας εμφανώς ν’ απαξιώσει το έργο του με όσα γράφει γι’ αυτόν. Τον δε άγιο Νικόδημο, τον συγγραφέα με τις μεγαλύτερες κυκλοφορίες κατά την περίοδο 1782-1845, ούτε που τον μνημονεύει!)

Τον Παπαδιαμάντη τον επανέφεραν δυναμικά στο προσκήνιο οι ομότεχνοί του, και σήμερα θεωρείται ο μέγιστος των πεζογράφων μας, κάτι που ο Νίκος Τριανταφυλλόπουλος αποκάλεσε «νίκη των ποιητών». Θα έλεγα, και νίκη του αγίου Νικοδήμου, από το πνευματικό περιβάλλον του οποίου ξεπήδησε ο κυρ Αλέξανδρος.

Σημειώσεις

1. Βλ. Εμμ. Φραγκίσκου, «Αόρατος Πόλεμος» (1796), «Γυμνάσματα Πνευματικά» (1800). Η πατρότητα των «μεταφράσεων» του Νικοδήμου Αγιορείτη, «Ο Ερανιστής», έτος ΚΕ-ΛΑ, τόμος 19(1993), σ. 104.

2 Χρήστου Γιανναρά, Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα, Αθήνα 1992, σ. 206. Ο Γιανναράς γράφει πως ο άγιος Νικόδημος «επιλέγει, μεταφράζει και εκδίδει, σαν βιβλία “ψυχοφελέστατα” για τους Ορθοδόξους, δυο τυπικά ρωμαιοκαθολικά εγχειρίδια» (ό.π., σ. 199), αγνοώντας, όπως προκύπτει από μελέτες, μεταγενέστερες του βιβλίου του (του Εμμ. Φραγκίσκου, ό.π., αλλά και του Κ. Παπουλίδη, Αγιορειτικά, Άγιον Όρος 1993, σσ. 125-127) ότι ο Άγιος έχει αλλάξει άρδην το περιεχόμενό τους, προσθέτοντας και πολύ νικοδημικό υλικό. Π.χ., τα «Πνευματικά γυμνάσματα» από ένα τευχίδιο των 30 σελίδων, μεταμορφώθηκαν σε τόμο των 650.

3 Φίλιππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα. Τόμος 1ος, 1801-1818, Αθήνα 1997, σσ. νϛ-νζ.

4 ό.π., σ. νϛ.
πηγή: Αντίφωνο

Σήμερα εορτάζει ο Όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης

Ο όσιος Αθανάσιος, ο οποίος καταγόταν από την Τραπεζούντα, προέρχονταν από πολύ ευσεβή και εύπορη οικογένεια.

Η οικογένειά του, του προσέφερε όλα τα απαραίτητα εφόδια για τις σπουδές του, τις οποίες ολοκλήρωσε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί του γεννήθηκε μέσα στην ψυχή του η επιθυμία να γίνει μοναχός και να φθάσει στα άκρα της ασκητικής ζωής. Γι αυτό ακριβώς τον λόγο, πήγε στο όρος Κυμινάς της Μικράς Ασίας, όπου βρισκόταν ένα μοναστήρι του οποίου ηγούμενος ήταν ο Μιχαήλ, ο επονομαζόμενος Μαλείνος. Έτσι ανάμεσα στους μοναχούς, συγκαταλέχτηκε και ο όσιος Αθανάσιος. Στο σύντομο χρονικό διάστημα που ήταν στο Μοναστήρι, διακρίθηκε για τις αρετές και για την ασκητική του ζωή. Επειδή όμως έφθασε σε ύψιστα σημεία αρετής και τον τιμούσαν όλοι, αποφάσισε να φύγει και πήγε στον Άθωνα κοντά σε ένα γέρο ασκητή υπακούοντας τον με μεγάλη ταπεινοφροσύνη. Εν συνεχεία μετά από θεία αποκάλυψη, έφυγε από εκεί και πήγε στα ενδότερα του Αγίου Όρους. Εκεί μετά από πολλές παρακλήσεις του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, με τον οποίο γνωριζόταν, έχτισε έναν ναό προς τιμήν της Παναγίας. Επίσης έφτιαξε πολλά κελιά για τους μοναχούς. Μετά λοιπόν από πολλούς κόπους και θυσίες, ο όσιος Αθανάσιος δημιούργησε την ιερά Μονή της Μεγίστης Λαύρας, η οποία είναι η αρχαιότερη μονή στο Όρος και τιμάται επ` ονόματι του Οσίου Αθανασίου. Στην συνέχεια εξεδήμησε προς Κύριον και μάλιστα κατά τρόπο μαρτυρικό. Συγκεκριμένα υπήρχε ανάγκη να ανασκευαστεί η οροφή του Ναού της Μονής. Ο όσιος Αθανάσιος, αν και σε μεγάλη ηλικία, ανέβηκε και αυτός μαζί με άλλους αδελφούς της μονής για να κάνουν το έργο. Η οροφή όμως κατέρρευσε και καταπλάκωσε τον όσιο μαζί με τους υπόλοιπους αδελφούς. Απότμημα του Ιερού Λειψάνου του Αγίου Αθανασίου βρίσκεται στην Ιερά Μονή Κύκκου Κύπρου.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ’. Τὴν ὡραιότητα.
Τὴν ἐν σαρκὶ ζωήν, σοῦ κατεπλάγησαν, Ἀγγέλων τάγματα, πῶς μετὰ σώματος, πρὸς ἀοράτους συμπλοκάς, ἐχώρησας πανεύφημε, καὶ κατετραυμάτισας, τῶν δαιμόνων, τὰς φάλαγγας· ὅθεν Ἀθανάσιε, ὁ Χριστὸς σὲ ἠμείψατο, πλουσίαις δωρεαῖς· διὸ Πάτερ, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Κοντάκιον
Ἦχος πλ. δ’. Τῇ ὑπερμάχῳ.
Ὡς τῶν ἀϋλων οὐσιῶν θεωρὸν ἄριστον, καὶ πρακτικὸν ὑφηγητὴν παναληθέστατον, εὐφημοῦμέν σε ἡ ποίμνη σου, καὶ βοῶμεν, Μὴ ἐλλίπης ἱκετεύειν πρὸς τὸν Κύριον, λυτρωθῆναι πειρασμῶν καὶ περιστάσεων, τοὺς βοώντάς σοι, Χαίροις Πάτερ, Ἀθανάσιε.